برنامه‌سازی در حوزه کودک نگاهی بلندمدت و بینشی ویژه می‌طلبد. دانستن نیازهای کودکان، اشراف به زبان آن‌ها و در نهایت ایجاد ارتباط با قشری از اجتماع که تاثیر آموزه‌های دوران کودکی را تا بزرگسالی به دوش می‌کشند حرکت بر لبه تیغی است که به مراقبتی مستمر و تخصصی چندوجهی نیاز دارد.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، «شهرک رنگین‌کمان» حاصل تجربه سال‌ها کار در حوزه کودک است. نقطه اشتراک صحبت با جمعی از بازیگران، صداپیشگان عروسک‌ها و عواملی که از سر و کار داشتن با کودک و دنیای او سال‌هاست لذت می‌برند، این نکته است: «در کنار کودکان هم لذت می‌بریم و هم بزرگ می‌شویم.»
از بازیگری و اجرا تا کارگردانی و تهیه‌کنندگی برای کودکان
مریم وطن‌پور، تهیه‌کننده و کارگردان«شهرک رنگین‌کمان» همان خاله قاصدک محبوب بچه‌هاست که در این مجموعه که فصل سومش این‌روزها روی آنتن شبکه پنج قرار دارد بازی هم می‌کند. او از اینکه مسیری را انتخاب کرده که فضای آن آمیخته با حس پاک کودکی است خوشحال است و می‌گوید: اگر روزی دیگر برای کودکان برنامه نسازد، قطعا درباره کودکان به تولید اثر خواهدپرداخت. وی درباره تولید محتوا در حوزه کودک به‌ویژه در مجموعه«شهرک رنگین‌کمان» تصریح کرد: برای اینکه بتوانیم به دنیای کودک نزدیک‌تر شویم، از روان‌شناس کودک در اتاق فکر استفاده کرده‌ایم. کارگردان، نویسنده، تهیه‌کننده و افراد خلاق در این اتاق فکر حضور دارند. در فاصله‌ای که برنامه ضبط می‌شد گاهی بچه‌ها را می‌آوردم پشت صحنه می‌نشاندم تا عکس‌العمل‌هایشان را ببینم و برای خودم هم جذاب بود که شخصیت بد داستان«قیچی» را با جان و دل در مانیتور نگاه می‌کردند و وقتی ضبط تمام می‌شد و نزدیکشان می‌آمد عکس‌العمل نشان می‌دادند.
این تهیه‌کننده با اشاره به اینکه آموزش قانون‌مداری و حقوق شهروندی هدف تولید این فصل از برنامه«شهرک رنگین‌کمان» است، افزود: چارچوب برنامه‌سازی کودک معمولا مشخص است. حتی به نظرم در سطح جهانی مولفه‌هایی یکسان دارد، مثل استفاده از رنگ، موسیقی، طنز و ... که در این فضا اثرگذار است و باعث جذب کودک می‌شود.
آمیزه‌ای از طنز و رنگ
این مجری برنامه‌های کودک در ادامه افزود: آرایه خوش آب و رنگ و استفاده از زیرلایه‌های طنز را که از فصول قبل در برنامه وجود داشت ادامه دادیم. در این فصل یک شخصیت منفی به شخصیت‌ها اضافه کردیم که نقشِ سیاه ما اتفاقا توانست ارتباط بیش‌تری با بچه‌ها برقرار کند.
«خاله قاصدک» ادامه داد: بیش‌تر کودکان جذب نقش منفی می‌شوند و اینکه نقش بَدمن این همه اشتباه می‌کند برایشان خنده‌دار است؛ شخصیتی که در آخر هر قسمت متنبه می‌شود، اما در قسمت جدید ماجرایی نو را شروع می‌کند، برای کودک جذاب است.
وطن‌پور در پاسخ به این پرسش که کودکان بیش‌تر جذب چه بیان و ساختاری می‌شوند، توضیح داد: هر کاری که گفتارش کم‌تر و تصویرش بیش‌تر باشد، جذاب‌تر است. آن‌قدری که بچه‌ها به فعال بودن و عکس‌العمل نیاز دارند و به لحاظ بصری ارتباط برقرار می‌کنند به لحاظ شنیداری جذب نمی‌شوند.
این برنامه‌ساز در ادامه اظهار داشت: در دبستان و مهدکودک هم همین است. مربی که با موسیقی و شعر و حتی دو تکه چوب آموزش می‌دهد بیش‌تر جواب می‌گیرد تا اینکه یک نفر فقط مونولوگ و دیالوگ بگوید. چون کودک بیش‌تر از سه دقیقه نمی‌تواند در صورت طرف مقابل نگاه کند و حرف را بفهمد. باید فعال بود. در این مجموعه هم از همین موارد استفاده شده‌است.
کارگردان«شهرک رنگین‌کمان» درباره هدایت بازیگران این مجموعه گفت: خوشبختانه اغلب بازیگران، کار کودک کرده و زبان کودک را می‌شناسند. کسانی هم که کم‌تر در آثار کودکان بازی کرده‌اند بازیگر حرفهای بوده‌اند. بسیاری از بازیگران خودشان ایده داشتند. تجربیات دو دهه من هم بی‌تاثیر نبوده‌است. ضمن اینکه همفکری با دوستان هم بسیار کمک می‌کرد. از آقای منفرد که استاد این سبک و سیاق است تا خانم سماواتی به عنوان یک بازیگر حرفهای و آقای زریوند و انصافی و ... همه و همه همراه بودند.
وطن‌پوردر ادامه افزود: من چون برنامه زنده«رنگین‌کمان» را اجرا می‌کنم بچه‌های زیادی را در استودیو می‌بینم، در تعاملات بیرونی هم بچه‌ها از«شهرک رنگین‌کمان» تعریف می‌کنند و من از شنیدنش ذوق می‌کنم. همین که توانسته با بچه‌ها ارتباط برقرار کند من رسالت خودم را ادا کرده‌ام. اگر زمانی دوستش نداشته‌باشند باید ایراد کار را پیدا کنم، اما خدا را شکر کودکان داستان‌ها را دنبال می‌کنند و حتی می‌خواهند در کلاس قاصدک شرکت کنند.
شناخت دنیای فانتزی کودکان، اصلی مهم در برنامه‌سازی
تهیه‌کننده«شهرک رنگین‌کمان» درباره برنامه‌سازی برای کودک اظهار داشت: هر کسی که در فضای کودک کار می‌کند لذت آن را حس می‌کند؛ جهانی که پر از راستگویی است. حتی وقتی انتقاد هم می‌کنند کاملا بدون جهت و واقعی است. دنیای فانتزی کودکان را باید شناخت.
وی افزود: گاهی پدر و مادرها خیلی مستقیم با فرزند صحبت می‌کنند و فراموش می‌کنند این همان کودکی است که داستان‌هایی را که ده بار شنیده‌را باز هم تقاضا می‌کند برایش تعریف کنند. چون این فضای فانتزی را دوست دارد، با اینکه انتهای داستان را هم می‌داند. روی قالیچه قصه می‌نشیند با آن می‌رود و برمی‌گردد. پس با کودک مستقیم نمی‌شود ارتباط برقرار کرد.
وطن‌پور در پایان تاکید کرد: مشاوره با روان‌شناس، خواندن مقالات به‌روز، استفاده از خلاقیت در آفرینش فضایی فانتزی و انتزاعی در برنامه‌سازی کودک بسیار مهم است. واقع‌گرایانه رفتار کردن در دنیای کودکی ممکن است اثر سوء هم داشته‌باشد. از اینکه در فضای بزرگسال کار نکرده‌ام هیچ‌وقت پشیمان نشده‌ام. اگر قرار باشد کار کودک را رها کنم و برای بچه‌ها اثری نسازم، قطعا درباره کودکان کاری خواهم‌ساخت.
جسارت و نبوغ دو اصل لازم برای ورود به دنیای کودکان
ساناز سماواتی، بازیگر سینما و تلویزیون، پیشینه حضور در برنامه‌هایی ویژه گروه سنی کودک را نیز در کارنامه حرفهای خود دارد. او در این مجموعه در نقش«لاله‌چی» ایفای نقش می‌کند. بازیگری که معتقد است در گذشته تخصص افراد بیش‌تر مورد استفاده قرار گرفته‌است.
ساناز سماواتی درباره نقشش در«شهرک رنگین‌کمان» تصریح کرد: «لاله‌چی» به همراه خانواده‌اش در این شهرک زندگی می‌کند. او شخصیتی مادرگونه دارد و در قوانین، فرهنگ خانواده، سبک زندگی و رعایت شئون اجتماعی و قوانین شهروندی برای فرزندان و گاه اهالی شهرک الگوست. وجه دیگر این شخصیت زندگیِ فانتزی است که با گل و گیاه دارد و روحی که برای سایر موجودات قائل است.
وی درباره کار با کودک و تولید برنامه برای بچه‌ها می‌گوید: به نظرم کار در این حوزه جسارت و نبوغ زیادی می‌‌خواهد. همان‌طور که کار طنز حرکت بر لبه تیغ است و باید مواظب بود به پرتگاه هجو نیفتاد، کار کودک هم تخصص و بینش ویژه‌ای می‌طلبد. اینکه از دریچه نگاه کودک دنیا را ببینی مهم است، چون اگر از دیدگاه یک بزرگسال قصد دیکته کردن مفاهیم را به کودک داشته‌باشی هرگز از طرف او پذیرفته نمی‌شود.
این بازیگر درباره حضور در این برنامه گفت: با توجه به اینکه مادرم و ارتباط خوبی با دنیای بچه‌ها دارم حضور در این برنامه برایم جذاب بوده‌است. بازخوردها هم خوب است. بچه‌ها که مرا می‌بینند با نام همان خانم «لاله‌چی» صدایم می‌کنند و این یعنی توانسته‌ام با مخاطبان این برنامه ارتباط بگیرم. وی در ادامه گفت: به نظرم برنامه‌ها و تولیدات تلویزیون در گذشته واجد مواردی بوده‌اند که در برنامه‌های امروزی گاهی لحاظ نمی‌شوند و به این دلیل شبکه‌ای مثل آی فیلم که آثار پخش شده را بازپخش می‌کند با مخاطب بیش‌تری روبه‌رو می‌شود.
سماواتی افزود: در گذشته افراد در جایگاه درست می‌نشستند. نویسنده تخصصش نوشتن بود، کارگردان در زمینه کاری‌اش علم داشت و تجربه لازم بود تا کسی سکان‌دار حرفهای خاص شود. وقتی که با نگاه اقتصادی عوامل چیده می‌شوند و تهیه‌کننده تنها به صرف استفاده از آشنایان خود بخشی از دست‌‌اندرکاران یک برنامه را انتخاب می‌کند افراد با تجربه به حاشیه رانده می‌شوند. مخاطب باهوش این مسئله را متوجه می‌شود و سراغ برنامه‌هایی می‌رود که در گذشته و با تخصص عواملش تولید شده‌اند.
بازیگر«شهرک رنگین‌کمان» در پایان افزود: خدا را شاکرم که با گروه«شهرک رنگین‌کمان» کار می‌کنم که همه افرادی حرفهای و کاربلد هستند. دغدغه این گروه، فرزندان ایران است و با جان و دل کار می‌کنیم تا کاری خوب و درخور تامل ارائه دهیم. امیدوارم تلویزیون نیز قدر فرزندان خودش را بداند.
عروسک‌هایی برای بچه‌ها؛ عروسک‌هایی برای بزرگ‌ترها
محبوبه اعرابی، کارشناس ارشد نمایش عروسکی از دانشگاه تهران است. او صداپیشه نقش«موشی جان» در مجموعه«کلاه‌قرمزی» و صداپیشه و بازیگر«شهرک رنگین‌کمان» است. کسی که به قول خودش بیش‌تر با عروسک سر و کار داشته؛ عروسکی که قرار نیست فقط به عنوان وسیله بازی کاربرد داشته‌باشد و کارایی آن در انتقال مفاهیم و در سطوح بالاتر نقد در حوزه‌های مختلف پررنگ است.
این بازیگر و صداپیشه درباره حضورش در مجموعه«شهرک رنگین‌کمان» تصریح کرد: در فصل اول شهرک رنگین‌کمان در بخش عروسک‌های انگشتی صداپیشه دو عروسک بودم. در فصل بعدی نقش«آشپزچی» از ساکنان شهرک را ایفا کردم. این نقش سن و سال بالایی دارد و آدم دقیق و باظرافتی است. خانمی مهربان که به همه چیز اهمیت می‌دهد و سلامت اهالی برایش مهم است. هر چند به لحاظ سن و سال با من که 35 سال دارم فاصله دارد اما با نقش ارتباط خوبی برقرار کردم و یکی از اهالی دلنشین شهرک شد.
اعرابی درباره عروسک‌هایی که با صدا به آن‌ها جان می‌دهد، افزود: عروسک‌های«نخودچی» و«هاچی» دو نقش کاملا متفاوت دارند. «نخودچی» کودکی است که تازه زبان باز کرده و همه درکش از دنیا با سوالات این چیه، اون چیه در حال شکل گرفتن است. برعکس، «هاچی» که 12سال دارد تقریبا عاقل‌تر از همه است.
این هنرمند با بیان اینکه کودکان با عروسک‌ها و بازیگران هم‌سن و سالشان همذات‌پنداری و باورش می‌کنند، بیان کرد: همیشه تاکید می‌شود که پشت‌صحنه برنامه‌های عروسکی را بچه‌ها نبینند، چون کودکان به قدری این عروسک‌ها را باور می‌کنند که آن را یک شخصیت حقیقی می‌دانند و اگر روزی با این مسئله مواجه شوند که کسی آن پشت عروسک را تکان می‌دهد و صدایش هم متعلق به شخص دیگری است همه باورشان فرو می‌ریزد.
اعرابی تاکید کرد: وقتی مسئله‌ای را با حضور عروسک و فضای فانتزی یا بازیگر به کودک می‌گوییم تاثیر بیش‌تری دارد. یادم است خودمان هم وقتی سنمان کم بود اگر در کاری بچه می‌دیدیم بیش‌تر جذبش می‌شدیم.
این بازیگر ادامه داد: پویانمایی و عروسک را نمی‌شود با هم مقایسه کرد. درست است که امروز برنامه‌های پویانمایی خیلی نزدیک به واقعیت ساخته می‌شوند، اما برنامه‌های عروسکی را بچه‌ها به نوع دیگری حس می‌کنند. به‌ویژه اینکه بچه‌ها با عروسک‌ها بزرگ می‌شوند و یکی از بازیچه‌هایشان است، به همین دلیل وجود عروسک برایشان اثرگذار است.
اعرابی درباره حضور عروسک در برنامه‌های بزرگسال هم اذعان کرد: در برنامه‌های بزرگسال هم بسیاری از حرف‌ها را که آدم‌ها نمی‌توانند بزنند، عروسک می‌زند. حتی در جامعه هم از زمان‌های بسیار دور رسالت عروسک همین بوده. یک نوع عروسک بازیچه داریم که به انگلیسی به آن doll می‌گویند و برای بازی بچه‌هاست، اما عروسک‌های نمایشی هم وجود دارند مثل «مبارک» که قبل از ورودش به مجالس، در دربارِ حکام انتقاد می‌کرد و پادشاهان هم به او می‌خندیدند. همیشه هنرمندان عروسکی از این قضیه استفاده می‌کرده‌اند. چون آدم‌ها حرفهای مبارک را نمی‌توانستند بزنند. زبان شیرین و طنز عروسک‌ها معمولا از طرف همه پذیرفته می‌شود.
خراب‌کاری در«شهرک رنگین‌کمان»
اگر در اطراف نقش منفی‌های آثار کودکان پرسه‌ای کوتاه بزنیم، می‌بینیم که اغلب این شخصیت‌ها در یادها مانده‌اند. حالا در فصل سوم«شهرک رنگین‌کمان» نقشی منفی با شیطنت‌های خاص خودش به مجموعه اضافه شده به نام«قیچی» که در مواجهه با نقش‌های مثبت این مجموعه، تقابلی جذاب برای بچه‌ها ایجاد کرده است.
پیمان مرادی که در برنامه‌های تلویزیونی با اغلب خاله و عموهای برنامه‌های کودک از جمله«خاله شادونه»، «خاله نرگس» و«عمو قناد» همکاری داشته، حضور در سریال‌های«بچه محل»، «محله گل و بلبل»، «بالش‌ها»، «افسانه هزارپایان» و ... را نیز در کارنامه خود دارد.
مرادی درباره نقش خود در این مجموعه گفت: نقش منفی و فانتزی قیچی را بازی می‌کنم. شخصیتی که می‌دانسته در شهرک همه پسوند«چی» دارند اطراف را نگاه می‌کند، یک قیچی می‌بیند و همین اسم را روی خودش می‌گذارد. در خلال داستان هم سعی می‌کند با ترنم نقش خردسال مجموعه و پنگول ارتباط برقرار کند تا دستیاری برای نقشه‌هایش داشته باشد، اما هر بار اهالی متوجه می‌شوند.
«قیچی»؛ یک بامزه بدجنس
این بازیگر با اشاره به اینکه بچه‌ها با نقش منفی ارتباط خوبی برقرار می‌کنند، افزود: نقش منفی این مجموعه هم مثل سایر نقش‌ها لایه‌های طنز زیادی دارد. علاقه کودکانی که سر ضبط این برنامه حضور دارند به نقش «قیچی» کاملا مشهود است. بعضی‌ها حتما می‌خواستند بازی کردن«قچی» را ببینند و بعد بروند. من قبلا هم نقش منفی بازی کرده‌ام و دیده‌ام که چقدر برای بچه‌ها شیرین است. ضمن اینکه نقش‌هایی هم هستند که در عین منفی بودن ترسناکند و این مانع ایجاد ارتباط با کودک می‌شود.
مرادی در ادامه بیان کرد: کودکان تخیلی قوی دارند و شیطنت‌هایشان از همین تخیل قوی ناشی می‌شود. وقتی کودکان در یک برنامه تلویزیونی تخیلات خودشان را تصویر شده می‌بینند لذت می‌برند و با کار همراه می‌شوند. برای ایفای نقش هم سعی کردم به دنیای کودکان نزدیک شوم. خانم وطن‌پور هم تاکید داشتند که بدی این نقش در حدی نباشد که بچه‌ها بترسند.
در نقش‌های منفی جذاب‌ترم
بازیگر مجموعه«بچه محل» درباره جذاب شدن برنامه‌های کودک گفت: به نظرم برنامه‌های کودک باید همراه با داستان باشند. وقتی قصه کار جذاب باشد، می‌تواند اهداف آموزشی برنامه را هم محقق کند و مخاطب برنامه را افزایش دهد. در برنامه‌های رده سنی کودک هم وقتی نقش‌های منفی و مثبت کنار هم قرار می‌گیرند هر قسمت تازگی خود را دارد و بچه‌ها دنبالش می‌کنند.
وی در پایان افزود: این دومین کاری است که نقش منفی داشته‌ام و اغلب کارهایم نقش مثبت بوده، اما با این دو تجربه احساس می‌کنم در نقش‌های منفی بهتر می‌توانم ظاهر شوم. امیدوارم فصل‌های بعدی این مجموعه هم ساخته شود و ارتباط مطلوبی با جمعیت مخاطب این برنامه برقرار کنم.