رشد فزاینده و شتابناک دانش ارتباطات همراه با پیشرفت‌های گسترده فناوری‌های ارتباطی، رسانه‌ها را به یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی جهان امروز تبدیل کرده است. تحولات این حوزه آنچنان پویا و روزآمد است که اندکی غفلت، عقب‌‌افتادگی و در نهایت وانهادن این عرصه خطیر به رقیبان را درپی خواهدداشت. از این رو فعالان حوزه رسانه در تمام بخش‌ها، از مدیران و سیاستگذاران تا برنامه‌سازان و مهندسان فنی باید همگام با دانش ارتباطات و پیشرفت‌های فناورانه حرکت کنند.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، سازوکار اصلی همگامی‌با تحولات نظری و سخت‌افزاری، پژوهش است. پژوهش فرایندی برنامه‌ریزی شده، نظام‌مند، هوشمندانه و قابل اعتماد برای کشف حقایق، فهم عمیق مسائل و دستیابی به راه حل‌های موثر و معتبر است. امروزه پژوهش‌های رسانه‌ای حوزه‌ای مستقل و پویا در گستره پژوهش‌های علمی‌به‌شمار می‌روند که به لحاظ نظری و روش‌شناختی از تشخص و غنای ویژه‌ای برخوردارند. پژوهش رسانه‌ای تمام چرخه و فراگرد انتقال پیام از برنامه‌ریزی تا بازخوردگیری را دربرمیگیرد و بدون پژوهش‌های فراگیر در چرخه انتقال پیام، این فرآیند دچار اختلال خواهدشد.
اهتمام به پژوهش‌های معتبر با بهره‌گیری از روش‌های تحقیق علمی و استفاده از یافته‌ها و نتایج آن‌ها در فرآیند سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و برنامه‌سازی، نخستین شرط برای گام نهادن در میدان مسابقه امواج است. برقراری ارتباط بهینه و موثر با مخاطبان و توفیق در مدیریت پیام، ضرورت التزام ما به رویکردهای پژوهش‌محور را در شناخت و حل مشکلات ارتباطی و رسانه‌ای جامعه خود و تدوین رهیافت‌های اثربخش دوچندان می‌کند.
خوشبختانه حوزه پژوهش رسانه ملی و در رأس آن مرکز تحقیقات، از پیشگامان پژوهش در کشور است که هم در زمینه مطالعات ارتباطات و رسانه و هم در گستره پژوهش‌ها و تحقیقات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و...، از مراکز مهم به شمارمی‌رود. این مرکز با سابقه‌ای حدود 60 سال فعالیت در زمینه‌های مختلف و مهم، تمرکز بر حوزه‌های بین رشته‌ای و پیشگامی در طراحی و اجرای پژوهش‌های پیمایشی، افکارسنجی، نیازسنجی و پژوهش‌های کیفی، جایگاه ویژه و ممتازی در بین مراکز علمی و پژوهشی کشور دارد و اعتبار یافته‌ها و نتایج نظرسنجی‌ها و افکارسنجی‌های مرکز زبانزد مراکز علمی و کاربران آن در سطوح کلان مدیریت و اداره کشور است و«افکارسنجی صداوسیما» به نوعی ویژند ملی تبدیل شده‌است.
این مرکز در حوزه مطالعات و پژوهش‌های ارتباطی و رسانه‌ای و حوزه‌های بین رشته‌ای مثل روان‌شناسی رسانه، دین و رسانه، علوم شناختی، روش‌های تحقیق، فرهنگ مردم(عامیانه و مردم‌شناسی) و ...، پیشتاز بوده و بخش چشمگیری از بالندگی علم ارتباطات در کشور مرهون پژوهش در رسانه ملی است. همچنین کتاب‌ها و نشریات علمی منتشر شده در این مرکز مورد اقبال استادان حوزه و دانشگاه، دانشجویان، طلاب و کارشناسان حوزه بین رشته‌ای ارتباطات، علوم اجتماعی، روان‌شناسی و... قرار دارد.
اهمیت پژوهش زمانی نمود بیش‌تری می‌یابد که بدانیم دشمنان انقلاب به منظور پیشبرد جریان نفوذ فرهنگی خود در کشور، هزینه‌های سنگینی را صرف مطالعات رسانه‌ای و اجتماعی-فرهنگی می‌کنند و در کنار سرمایه‌گذاری برای توسعه انواع سکو‌های پیام‌رسانی- از ماهواره تا شبکه‌های اجتماعی- اندیشکده‌های زیادی را مأمور انجام دادن مطالعات و تحقیقات گسترده در خصوص نحوه تغییر نگرش‌ها و رفتارهای مردم ایران و سوق دادن آنان به سوی الگوهای غربی سبک زندگی از طریق رسانه‌ها کرده‌اند.
وجود ظرفیت‌های پژوهشی بی بدیل در رسانه ملی، پشتوانه نظری لازم را برای دستیابی به الگویی از ارتباطات رسانه‌ای که ارکان آن در کلام مقام معظم رهبری(مد ظله العالی) تبیین شده است، فراهم می‌آورد و توانمندی کم نظیر مرکز در اجرای پژوهش‌ها و پیمایش‌های ملی و امکان دستیابی به مجموعه دیدگاه‌ها و نظرات مردم سراسر کشور، اطلاعات دقیق، روزآمد و فراگیری را در اختیار مسئولان و دست اندرکاران مدیریت پیام قرار می‌دهد تا برنامه‌ها و محصولات رسانه‌ای خود را به گونه‌ای تدوین، تنظیم و پخش کنند که ضمن تحقق عدالت‌گستری در جامعه، مبانی هویت ایرانی - اسلامی در جای جای کشور تقویت و تحکیم شود.
مرکز تحقیقات صداوسیما به منظور ایفای نقش خود در پیشبرد اهداف تحولی سازمان، ماموریت‌های خود را مطابق با محورهای سند تحول بازتعریف و ساماندهی کرده و کوشیده‌است با تغییر رویکرد پژوهشی از عرضه‌محوری به تقاضامحوری و پاسخگویی به نیازهای کاربران در تمام سطوح، در کنار حوزه‌های صف و ستاد سازمان بایستد و نیازهای پژوهشی آنان را تأمین کند. در گستره مواجهه با افکار عمومی و سنجش مخاطبان نیز چند تغییر مهم اتفاق افتاده است: نخست آنکه به جای تمرکز بر مطالعات تک روشی کمّی‌نگر، مطالعات کیفی و آمیخته روش در اولویت قرار گرفته و متعاقب آن برآورد میزان مخاطبان و رضایت آنان از هر برنامه جای خود را به ارزیابی ۳۶۰ درجه برنامه‌ها داده‌است تا با استفاده از روش‌های مختلف علمی، برنامه‌ها از ابعاد مختلف بررسی شوند و عدالت در ارزیابی و رتبه‌بندی آن‌ها مورد توجه قرار گیرد.
همچنین در حوزه بازخوردگیری، نظرسنجی و نیازسنجی نیز دامنه جامعه آماری، علاوه بر مخاطبان عام، گروه‌های نخبگانی و اندیشه‌ورز به‌ویژه جبهه فرهنگی انقلاب را نیز دربر گرفته است. در گستره سنجش افکار نیز رویکرد مرکز از موضوع‌محوری به مسئله‌شناسی و بررسی نیازها و اولویت‌ها و ترجیحات تمام قشرها و گروه‌های مردم در سراسر کشور تغییر یافته‌است تا اطلاعات و داده‌های معتبر و فراگیر برای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی سازمان به منظور حفظ مرجعیت رسانه ملی در هدایت و راهبری افکار عمومی‌که مطالبه جدی مقام معظم رهبری است، فراهم آید.
همچنین، یکی از محورهایی که به صراحت در سند تحول مورد تأکید قرار گرفته، موضوع «اثرسنجی برنامه‌ها»ست. این موضوع از دیرباز مورد بحث و مناقشه بوده و مخالفان و موافقان جدی داشته‌است. باوجود این، منطبق با سند تحول، مرکز تحقیقات رویکرد خود را از بازخوردگیری صرف به اثرسنجی و سنجش تاثیرات برنامه‌ها بر گروه‌های مختلف مخاطبان تغییر داده و تلاش همه جانبه و بی‌وقفه‌ای برای دستیابی به الگوها و روش‌های عمومی اثرسنجی برنامه‌ها آغاز کرده‌است. اکنون می‌توان ادعا کرد که نوعی الگوی بومی‌برای اثر سنجی به دست آمده و کارآزمایی اولیه را پشت سر گذاشته است و در آینده می‌تواند به عنوان دستاوردی علمی‌برای حوزه پژوهش رسانه ملی، نیازهای سازمان را در این گستره برآورده سازد.
با این همه و با وجود مسیر پرفرازونشیب طی شده به منظور پشتیبانی پژوهشی از فرایند تحول در رسانه ملی، تحقق بایسته و شایسته این مهم مستلزم هماهنگی هر چه بیش‌تر حوزه صف و ستاد، توجه ویژه حوزه پیام به مقوله پژوهش، فراهم‌آوری زیرساخت‌های لازم و رفع موانع موجود در این مسیر است.
محسن شاکری نژاد/ رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما