دفاع مقدس در حالی پا به چهل سالگی گذاشته که رسانه ملی در همه این سال‌ها تلاش و هم و غم خود را مصروف ترویج فرهنگ حاکم بر آن دوران کرده است؛ با این حال، عملکرد صداوسیما در این حوزه قابل نقد است، به طوری که رئیس رسانه ملی هفته پیش تصریح کرد: حتماً در این زمینه آنچه را باید انجام نداده‌ایم، اما امیدواریم بتوانیم ازاین‌پس حق مطلب را ادا کنیم.
از این رو روابط عمومی صداوسیما امروز برای بررسی «چهل سال تجربه رسانه ملی در برنامه‌سازی دفاع مقدس» نشست نقد و بررسی را با حضور پیشکسوتان، دست‌اندرکاران کنونی و منتقدان رسانهای برگزار کرد که در آن به فراز و فرودهای تولیدات رسانهای در این حوزه پرداخته شد.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، سید مظفر شجاعی، مدیر پیشین گروه جنگ شبکه اول سیما، دکتر رحیم نریمانی، مدیرکل انتشارات و موزه بنیاد شهید، مهدی متولیان، مسئول مرکز رصد و طرح ریزی بنیاد روایت فتح، محمود لارتی، رئیس اداره نمایشی و آوایی بنیاد شهید و مازیار معاونی، منتقد رسانهای از مهمانان این نشست بودند.
صداوسیما در دوران پیش و پسا قطعنامه 598
سیدمظفر شجاعی، مدیر پیشین گروه جنگ شبکه اول سیما با گرامیداشت یاد شهدا، آزادگان، جانبازان و همکاران رسانه ملی که در دفاع مقدس نقش بی‌بدیلی به ویژه در جبهه رسانهای ایفا کردند، گفت: دوره مسئولیت من با پذیرش قطعنامه 598 آغاز شد و برخی تصور می‌کردند مدیریت من با هدف انحلال گروه جنگ است؛ این در حالی بود که با توجه به حساسیت دفاع مقدس این گروه 12 سال به کار خود ادامه داد و پس از آن با همکاری بنیاد روایت فتح، 15 سال کار این گروه پس از پذیرش قطعنامه ادامه یافت.
وی با بیان اینکه احمد شهرابی فراهانی با همکاری بسیج رسانه ملی با همکاران صداوسیما در دوران جنگ تحمیلی مصاحبه‌های مفصلی گرفته و آرشیو آن موجود است، گفت: این کار منبع تاریخ شفاهی خوبی است که می‌توان به عنوان منبعی برای عملکرد رسانه ملی در دوران جنگ به آن استناد کرد. ابراهیم کیهانی در گروه تلویزیونی جهاد هم به همه فیلم‌ها و تولیدات مرتبط با دفاع مقدس پرداخت که کار قابل اتکا و اعتنایی است.
شجاعی گفت: این جنس کارها برنامه‌های ماندگاری است که در رسانه ملی تولید شده و می‌تواند دستمایه‌ای برای تولیدات آینده باشد.
وی با بیان اینکه ورود سازمان به تولیدات نمایشی مرتبط با دفاع مقدس پس از پذیرش قطعنامه اتفاق افتاد، از «نبردی دیگر» به تهیه‌کنندگی مجید مولایی و کارگردانی عبدالله باکیده به عنوان یکی از نخستین سریال‌های تولیدشده در این فضا یاد کرد و گفت: در همین روند بود که «خاک سرخ» ابراهیم حاتمی‌کیا به آنتن تلویزیون رسید و کارگردانان سینمایی هم در تلویزیون به تولید آثار دفاع مقدسی پرداختند.
ضرورت توجه به نیاز مخاطب
محمد لارتی، رئیس اداره هنرهای نمایشی بنیاد شهید در ادامه بحث با بیان اینکه گروه تلویزیونی شاهد حدود چهار دهه در حوزه تولید برنامه فعالیت دارد، گفت: گروه شاهد در دوران دفاع مقدس و پس از آن بر اساس نیاز مخاطبان به تولیدات مختلف سریال و فیلم سینمایی مبادرت کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به «گل پامچال»، «سیمرغ»، «شوق پرواز»،«روز سوم» اشاره کرد.
وی افزود: همه این تولیدات تابعی از شرایط جامعه و نیاز مخاطب بود. سیاست تولید ما ترویج فرهنگ ایثار در جامعه است و در همین مسیر اکنون تولیدات ما به سمت شناساندن مدافعان حرم، مستندسازی زندگی شهدای مدافع حرم و نخبگان ایثارگر رفته است.
لارتی با به اشاره به تفاهم‌نامه جدید همکاری میان رسانه ملی و بنیاد که به تازگی منعقد شده است، گفت: این تفاهم‌نامه امکان گسترش همکاری برای تولید آثار بیشتر را فراهم می‌آورد و موجب خواهد شد از نظر کیفی، این آثار قابل قبول باشد. در حال حاضر تعامل دوسویه میان رسانه ملی و بنیاد برقرار شده و امکان تولید مشترک را بیش از قبل کرده است.
وی با بیان اینکه هر زمان رسانه ملی همکاری نزدیک‌تری با مجموعه‌های تولیدکننده برنامه دفاع مقدسی داشته، جهش خوبی در این تولیدات رخ داده است، گفت: در حال حاضر باید با در نظر داشتن اینکه ذائقه مخاطبان تغییر کرده، تولیدات متناسب با شرایط روز را در حوزه دفاع مقدس تولید کرد و امیدواریم در همکاری با رسانه ملی موفق به تولید آثار مختلفی همچون زندگینامه شهید بهشتی، شهید صیاد شیرازی که در دست اجرا داریم، شویم.
رئیس اداره هنرهای نمایشی بنیاد شهید، عملکرد جزیره‌ای برای تولیدات در حوزه دفاع مقدس را آفتی برای تولید در این حوزه توصیف کرد و گفت: با توجه به شرایط کنونی و کمبودهای بودجه‌ای بهتر است همه دستگاه‌ها و سازمان‌ها داشته‌ها و ظرفیت‌شان را به اشتراک بگذارند تا تولیدات فاخری داشته باشیم.
چرا روایت فتح کمتر دیده می‌شود؟
مهدی متولیان، مسئول مرکز رصد و طرح ریزی بنیاد روایت فتح هم با اشاره به اینکه آثار این بنیاد به دفاع مقدس محدود نمانده است و در حال حاضر هم مباحث روز مرتبط با موضوع مقاومت در دستور کار تولید این مجموعه قرار دارد، گفت: بنیاد روایت فتح روند مستمر فعالیت خود را حفظ کرده و دوران‌های مختلف توانسته در تلویزیون حضور خود را داشته باشد.
وی با بیان اینکه در سالیان گذشته روایت فتح به خوبی دیده می‌شد، اما با افزوده شدن به شبکه‌ها و سر بر آوردن رسانه‌های رقیب، به نظر برخی این تولیدات کمتر شده است، گفت: به نظر می‌رسد در میان انبوه تولیدات دیگر در رسانه‌ها، کارهای روایت فتح کمتر دیده می‌شود؛ اما باید توجه داشت که لحن شهید آوینی در تولیداتش دیگر پس از او در تولیدات روایت فتح تکرار نشده است.
متولیان افزود: این تک بودن شهید آوینی باعث شده که آثار پس از او با کارهای او فاصله داشته باشد و به نظرم این متاثر از هنر مدرن و نه احتیاط به خرج دادن تولیدکنندگان است.
مسئول مرکز رصد و طرح ریزی بنیاد روایت فتح همچنین بر ضرورت ایجاد لحن مستقل برای روایت دفاع مقدس تأکید کرد و گفت: باید این زبان منحصر به فرد باشد، از بیان احساسی و رومانتیک فاصله بگیرد و با این حوزه به صورت علمی، مستند و فکورانه مواجه شود. باید هر کدام از تولیدات دفاع مقدسی در 40 سال اخیر را جدا جدا تحلیل کرد و قدسیت دفاع مقدس را در نظر داشت تا به تولیدات بهتری نایل شویم.
غفلت از اسناد در تولیدات
دکتر رحیم نریمانی، مدیرکل انتشارات و موزه بنیاد شهید و منتقد هم در این جلسه با انتقاد از کم‌توجهی به اسناد موجود در تولیدات دفاع مقدسی گفت: در حالی که اسناد بسیاری از جمله نامه‌های عاشقانه شهدا به همسران‌شان یا توصیه‌های اخلاقی در وصیت‌نامه‌هایشان موضوعات متنوعی را برای تولیدات رسانهای فراهم آورده است، اما بعضا می‌بینیم که این ظرفیت مغفول است.
وی تأکید کرد: ضروری است که توجه کنیم چرا آثار دفاع مقدسی دچار افول یا گسست مخاطب با موضوع شده‌اند، آن هم در حالی که می‌توان از این ظرفیت برای تولیدات در تراز بین‌المللی و صادر کردن ارزش‌های دفاع مقدس به خارج از مرزها بهره گرفت.
نریمانی با اشاره به «نرگس آبیار» و «ابراهیم حاتمی‌کیا» گفت: کارگردان‌هایی که با اسناد بنیاد شهید کار را تولید کرده‌اند، توانسته‌اند سوژه‌های نابی را تبدیل به آثار قابل توجهی کنند. این در حالی است که ارتباط ساختارمند درستی بین تولیدکنندگان و صاحبان اسناد شکل نگرفته است و این موضوع نیازمند توجه و رفع اشکال است.
این منتقد رسانهای گفت: اولین آسیب بی‌توجهی به اسناد، ضعف در تولیدات و تحریف واقعیت‌هاست، به‌طوری که برخی سوژه‌ها به شدت انتزاعی می‌شود و مخاطب نمی‌تواند با آن ارتباط برقرار کند.
وی افزود: بر همین اساس می‌توان با ارجاع به اذعان سیاسیون و جامعه‌شناسان گفت پس از دهه‌های 60 و 70 با گسست مخاطب از موضوعات دفاع مقدس مواجه شده‌ایم و این یعنی مخاطب‌شناسی‌مان دچار ضعف است. علت هم این است که رسانه همگام با پدیده‌های اجتماعی و ذائقه مخاطبان و نسل‌ها پیش نرفته و آن‌ها را نشناخته است.
دفاع مقدس؛ گونه‌ای یکتا
مازیار معاونی، منتقد رسانهای در این جلسه با بیان اینکه گونه (ژانر) دفاع مقدس یک گونه مستقل و منحصر به فرد است و نباید با گونه (ژانر) جنگ یکسان دانسته شود، گفت: درون‌مایه گونه دفاع مقدس به ایران و دهه 60 برمی‌گردد و برای همین به نظر نمی‌رسد امکان صدور ارزش‌های دفاع مقدس با تولید آثاری در این گونه میسر باشد، زیرا به‌طور کامل متفاوت از آثاری است که برای نمونه درباره جنگ جهانی دوم تولید و روانه بازارهای بین‌المللی می‌شود.
وی گفت: البته می‌توان متصور شد که آثار تولید شده در این گونه، برای کشورهای محور مقاومت جالب توجه و الهام‌بخش باشد.
معاونی با گریزی به آثاری همچون «آتش در خرمن» و دیگر آثاری که دیگر مهمانان جسته و گریخته به آن اشاره کردند، گفت: گلایه‌ای در جامعه مطرح می‌شود که خواستار آن است تا به همه آن‌ها که در جنگ خدمت و از کشور دفاع کردند، به میزان متناسب پرداخته و همه قصه‌ها درست روایت شود.
این منتقد رسانهای با بیان اینکه برخی تولیدات در حوزه دفاع مقدس متاسفانه به قدری دچار ضعف هستند که حتی به مرحله نقد هم نمی‌رسند، گفت: حتما باید رسیدن به رضایت مخاطب را در تولیدات دفاع مقدسی در اولویت قرار دهیم.