همان‌گونه که حقیقت قدسی انقلاب اسلامی در آینه جنگ رخ نمود، سینمای دفاع‌مقدس و اساساً بازنمایی تصویر جنگ‌تحمیلی در فیلم‌ها، سریال‌ها و مستندهای دفاع‌مقدسی نیز سهم و نقشی انکارناپذیر در ثبت‌وضبط و جاودانه کردن انعکاس آن حقیقت قدسی داشته‌اند و دارند. از عمر تولید آثار دفاع‌مقدسی ما بیش از 40 سال می‌گذرد، جریان پویایی که به نظر می‌رسید دوران درخشانش تا سالیان سال باقی باشد؛ اما متأسفانه این‌گونه نشد و با فرازوفرودهای بسیاری در این سال‌ها مواجه بوده است. اوجش به دهه 60 و 70 بازمی‌گردد و پس‌از آن در سال‌هایی در عرصه‌هایی چون سینما حتی رو به فراموشی نهاد؛ این در حالی است که کشورهایی چون امریکا و اروپا همچنان درباره جنگ جهانی و ویتنام، عراق و افغانستان فیلم تولید می‌کنند و این‌گونه آثار مخاطبان خودشان را دارند.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، تولید آثار داستانی در حوزه جنگ و دفاع‌مقدس صرفاً مختص به سینما نیست و تلویزیون نیز در این میان نقش بسزایی دارد. هشت سال جنگ قصه‌های بسیاری در دل خود دارد که می‌توان تا سالیان سال از هریک از این قصه‌ها مجموعه‌های داستانی بسیاری تولید کرد و برنامه‌های بسیاری ساخت که در طول سال و نه صرفاً در هفته دفاع‌مقدس به نمایش درآیند. تلویزیون در همین امتداد هم‌اکنون در تهران و استان‌ها چندین سریال دفاع‌مقدسی در دست ساخت دارد که «تانک‌خورها» و «قرارگاه سری نصرت» ازجمله آن‌هایند؛ اما به‌باور دغدغه‌مندان فرهنگی و کارشناسان رسانه، در شرایطی که جنگ فرهنگی تمام‌عیار علیه ملت و نسل جدید کودک، نوجوان و جوان ما در جریان است، توجه به ریشه‌ها، قهرمانان ملی و گذشته پرافتخار و مبتنی‌بر مقاومت و مبارزه علیه تجاوز و اشغالگری، که نمود آن برپایه هویت‌محوری، در آثار دفاع‌مقدسی و تاریخ انقلاب عیان می‌شود، مثل نان شب واجب و لازم به توجه بیشتر و اهتمام جدی است. این دغدغه در گفت‌وگویی که به همین مناسبت با سه فیلمساز حوزه جنگ و دفاع‌مقدس داشتیم نیز به‌وضوح دیده می‌شود. علی غفاری، انسیه شاه‌حسینی و مهرداد خوشبخت سه فیلمسازیاند که درباره وضعیت کنونی آثار نمایشی حوزه جنگ و دفاع‌مقدس سخن گفته‌اند.
نگذاریم سبد فیلم‌های جنگ خالی بماند
علی غفاری که کارگردانی آثاری چون «تک‌تیرانداز» و «ابوزینب» را در کارنامه دارد، درباره تعداد انگشت‌شمار آثار دفاع‌مقدس با توجه به موضوعات خوب و متنوع می‌گوید: به‌نظرم دلیل اصلی آن، شرایط سخت برای تولید فیلم‌های جنگی است؛ چراکه سینمای دفاع‌مقدس نیازمند ابزار و لوکیشن‌هایی است که در بیرون آن‌ها را نمی‌توان تهیه کرد و نیازمند همکاری گسترده سازمان‌ها و نهادهای مختلف است. این روند آن‌قدر سخت و پیچیده است که فیلمسازان را دچار مشکلات فراوانی می‌کند و باعث شده به‌سراغ ساخت چنین آثاری نروند یا کم‌تر بروند.
او ادامه داد: ازسوی‌دیگر، فیلم‌نامه‌هایی که قابلیت‌های داستانی دارند و جذاب هستند و عمدتاً براساس واقعیت نوشته شده‌اند، در مراحل ساخت آن‌قدر دچار ممیزی و اظهار نظر دوستان در نهادهای سرویس‌دهنده می‌شوند که دست فیلمساز را می‌بندند. تهیه‌کننده باید مدام در شوراهای مختلف حضور یابد و نظر آن‌ها را جلب کند که همین امر، کار را با مشکل مواجه می‌کند. این در حالی است که فیلمساز، هنرمندی است که می‌خواهد دایره خیالش باز و وسیع باشد؛ اما این محدودیت‌ها باعث می‌شود تا کم‌تر رغبت کند به‌سمت چنین موضوعاتی برود.
این کارگردان با بیان اینکه مشکل دیگر، موضوع تأمین بودجه و سرمایه است، افزود: این مسئله در سینما بسیار صادق و وضعیت اکران نیز مشخص است. عمده سرمایه‌گذاران سرمایه را به‌سمت کارهای طنز و گاهی اجتماعی برده‌اند و سبد فیلم‌های جنگی متأسفانه خالی شده است. به نظر می‌رسد سازمان‌هایی مانند صداوسیما در این میان وظیفه سنگینی برعهده دارند و اتفاقاً این دوستان هستند که باید این جای خالی را پر کنند؛ اما به نظر می‌رسد بودجه‌ها متأسفانه به‌شدت اندک است و پاسخگوی تولید فیلم‌های جنگی نیست.
غفاری در ادامه با اشاره به اینکه بزرگ‌ترین مشکل صداوسیما تأمین بودجه در این بخش است، می‌گوید: ساخت مجموعه‌های دفاع‌مقدسی قابل‌قیاس با کارهای داستانی معمول در کشور ما نیست. هر کاری نیازهای خودش را می‌طلبد و کار جنگی به سرمایه بسیار بیشتری نیازمند است.
او توضیح داد: این بودجه محدودی که در اختیار گروه‌های تولیدی قرار می‌گیرد، گاهی اوقات پاسخگوی تولید کارهای بزرگ نیست. باید چاره‌ای اندیشیده شود و قانونی در نظر گرفته شود تا تولیدات خاص جنگی وجود داشته باشد. امروز بیشترین امید فیلمسازان به صداوسیماست، به این دلیل که بخش خصوصی رغبتی ندارد که وارد این حوزه شود. بخش دولتی نیز تأمین بودجه آثار سینمایی را برعهده می‌گیرد. طبیعتاً در چنین وضعی این صداوسیماست که باید آستین بالا بزند. آثار جنگی در سبد تولیدات سازمان کم دیده می‌شود. این تعداد اثری هم که تولید می‌شود، قطعاً کافی نیست؛ درحالی‌که ما موضوعات بسیاری از سال‌های دفاع‌مقدس داریم که هرکدام جذابیت خودشان را دارند.
کارگردان مجموعه «بچه مهندس» می‌گوید: زمانی همه بسیج می‌شدند که یک کار ملی بزرگ و باارزش ساخته شود؛ اما اگر شما بخواهید در سینما فیلم دفاع‌مقدسی بسازید، امروز خط‌کشی‌ها آن‌قدر زیاد شده است و سازمان‌ها هرکدام تبدیل به جزایری جداگانه شده‌اند که تولید فیلم جنگی، کفش آهنی می‌خواهد و گام نهادن در این مسیر بسیار سخت شده است.
غفاری در ادامه درباره رسالت رسانه در قبال تاریخ دفاع‌مقدس و کارکرد رسانه ملی در بازخوانی اهداف نظام در هشت سال جنگ تحمیلی توضیح داد: همان‌طور که گفتم، تلویزیون مهم‌ترین جایگاه را در تولید آثار جنگی دارد. به طور مثال، مخاطب اسامی متعددی از شهدا به گوشش خورده است؛ اما این‌ها در تولید مجموعه‌های نمایشی ما چقدر نقش داشته‌اند. همه چیزمان موکول شده به هفته دفاع‌مقدس که طی یک هفته آنتن تلویزیون اشباع می‌شود؛ درحالی‌که فرهنگ شهادت باید حفظ شود و سیال باشد. خاطرات بچه‌های دفاع‌مقدس باید ثبت شود؛ اما به نظر می‌رسد تا حدود زیادی غبار فراموشی بر روی تولید آثار در این حوزه نشسته است. این آسمان پر از ستاره است که باید به همه آن‌ها پرداخته شود.
جبهه فرهنگی را فراموش نکنیم
انسیه شاه‌حسینی، فیلمساز زن سینمای ایران که «شب به‌خیر فرمانده» و «زیباتر از زندگی» ازجمله فیلم‌های اوست که در حوزه جنگ و دفاع‌مقدس ساخته است، درباره رسالتی که تلویزیون درزمینه تولید آثار جنگی برعهده دارد، می‌گوید: در چند سال اخیر به‌خصوص از زمان حضور دکتر جبلی که خود از رزمندگان دفاع‌مقدس بوده است، می‌توان گفت تلویزیون عملکرد خوبی در حوزه تولید و نمایش آثار نمایشی و تولیدی ازجمله در حوزه جنگ و دفاع‌مقدس داشته است. حتی درباره شهدای تازه تفحص‌شده و هرآنچه که در حوزه دفاع‌مقدس و عاشورا بوده، مضامین این‌گونه است که امام حسین (ع) رهبر بچه‌های جبهه و جنگ بود و همگی به ایشان اقتدا می‌کردند و این از نظر من در چند سال اخیر در تلویزیون دیده شده است.
این بانوی هنرمند اظهار کرد: اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، باتوجه‌به شرایط موجود، عملکرد سازمان در حوزه نمایشی خوب بوده است. این در حالی است که شما هرچقدر از آن روزهای باشکوه دفاع‌مقدس فاصله می‌گیرید، بیشتر دوست دارید بشنوید و ببینید. امیدوارم با بودجه‌ای که در اختیار سیمافیلم قرار می‌گیرد، دستشان آن‌قدری باز باشد که بتوانند بیشتر در حوزه دفاع‌مقدس سفارش ساخت اثر بدهند، حتی اگر شده در این حوزه ساخت تله‌فیلم‌ها جان دوباره بگیرند.
شاه‌حسینی در پاسخ به این سؤال که باتوجه‌به ضرورت آشنایی نسل جوان با مفاخر و قهرمانان ملی که در دوران دفاع‌مقدس نقش‌آفرینی و جان‌فشانی کردند، رویکرد و نیاز امروز ما برای ورود به حوزه دفاع‌مقدس چگونه است و آیا در پاسخ به این نیاز موفق عمل کرده‌ایم، تصریح کرد: این به دو مسئله باز می‌گردد؛ بعضی از فیلمسازان دفاع‌مقدس انگیزه خود را به‌دلیل بی‌توجهی دستگاه‌های فرهنگی ذی‌ربط از دست داده‌اند. در دهه 60 و 70 وقتی کسی فیلمی در این حوزه می‌ساخت، اطرافیان می‌گفتند: «طرف افتاده است در کوزه عسل»، یعنی خیلی شرایط خوبی برایش فراهم شده است و همه سازمان‌ها نیز به کمک می‌آمدند. در جشنواره فیلم فجر نیز توجه خاصی به این‌گونه آثار می‌شد؛ ولی متأسفانه وضع تغییر کرده است.
او ادامه داد: فیلمساز غیر از فکرش چیز دیگری در اختیار ندارد. هر کشوری که در جنگ است، باید دست به تولید آثاری بزند تا برای جبهه سرباز جذب کند که این امر، با ساخت فیلم‌های مهیج و نگاه از بیرون به درون میسر می‌شود. درواقع، باید به‌نحوی باشد که وقتی تماشاگر از سالن سینما بیرون می‌آید، بلافاصله به‌سمت حضور در جبهه برود و برای دفاع ترغیب شود. آن زمان فیلم‌های دفاع‌مقدسی که تولید می‌شدند، با همین حال‌وهوا بودند و این لازم بود؛ اما بعداز جنگ، نگاه متفاوت شده است. دیگر نیاز به سربازگیری نیست و حالا مسئولان فرهنگی باید از فیلم‌هایی حمایت کنند که از درون به بیرون نگاه می‌کنند. نسل امروز با آنکه تشنه شنیدن است، جنگ ویتنام و جنگ جهانی را خیلی بهتر از جنگ خودمان می‌شناسد؛ چون آنجا چیزهایی عنوان می‌شود که ما اصلاً فرصت بیانش را نیافته‌ایم.
شاه‌حسینی گفت: در تلویزیون، بخش حماسه و دفاع داشتیم که من خودم در آنجا حضور داشتم؛ اما بعداز جنگ، با این تفکر که جنگ تمام شده است و دیگر نیازی به این بخش نداریم، تعطیل شد. درحالی‌که بعداز جنگ، تازه جنگ فرهنگی شروع می‌شود و باید در این بخش قوی‌تر از خاکریزها وارد عمل شد؛ ولی ما بعداز جنگ خاکریزها، جبهه فرهنگی را کم‌رنگ کردیم. به این دلیل نسل امروز دور شده و دیگر این فیلم‌ها را باور نمی‌کند. ضرب‌المثلی هست که می‌گوید: «اگر صید قصه زندگی خودش را بیان نکند، صیاد بی‌گناه شناخته می‌شود».
او ادامه داد: بنابراین، ما این‌قدر در این زمینه بد عمل کردیم که دشمن ما امروز قهرمان زندگی ما شده است. کسانی که غیرمستقیم جنگ را به ما تحمیل کردند، امروز تبدیل به قهرمان شده‌اند و بچه‌های نسل امروز که بسیار هم در این زمینه بی‌گناه هستند، چون خوراک فرهنگی مناسب نداشته‌اند، به‌دنبال صلح و رفاه ازطریق دشمنانمان هستند. باید توجه بیشتری به این امر کرد. هنوز هنرمندانی هستند که فیلم‌نامه‌های خوبی در اختیار دارند؛ اما کسی به‌سراغ آنان نیامده است