مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمانی تشریح کرد

در این گزارش ضمن مرور روش‌های تأمین مالی در رسانه‌ها، روند فعالیت شورای واگذاری آثار سازمانی را بررسی کردیم.

به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، بسیاری از کشورها دارای یک سازمان رسانه‌ای دولتی‌اند که در نقش یک شرکت دولتی به ارائه خدمات عمومی رادیوتلویزیونی می‌پردازند. بسیاری از پخش‌کننده‌های رادیویی و تلویزیونیِ خدمت عمومی‌به بودجه دولتی متکی‌اند؛ اما برخی نیز تا حدودی به درآمدهای ناشی از فعالیت‌های تجاری از قبیل پخش تبلیغات بازرگانی نیز وابستگی دارند. هرچند رسانه‌های خدمت عمومی از بنگاه‌های رسانه‌ای تجاری متمایزند و هدف اولیه آنها ارائه خدمات رسانه‌ای برای عموم مردم است و نه کسب سود؛ به‌علت پرهزینه بودن اداره رسانه‌ها به‌ویژه در حوزه تولید آثار، تأمین مالی برای آن‌ها همواره دارای اهمیت است. بی‌شک، منابع مالی پایدار می‌تواند بر کیفیت تولیدات و افزایش سطح رقابتی یک سازمان رسانه‌ای اثرگذار باشد.

حال باید به این سؤال پاسخ داد که این منابع مالی چه هستند و چگونه می‌توان از آن‌ها متناسب با شرح وظایف و مأموریت‌های یک سازمان رسانه‌ای بهره جست.  در جست‌وجوی پاسخ این پرسش به‌سراغ مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمانی رفتیم؛ او در کنار تشریح روش‌های تأمین منابع مالی در جهان و ایران، «واگذاری آثار سازمانی» را نیز به‌عنوان یکی از روش‌های اشاعه و امتداد پیام و در کنار آن تأمین مالی معرفی کرد و اهدافی را برشمرد که شورای واگذاری آثار سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران دنبال می‌کند.

 حامد بابائی در ابتدای این گفت‌وگو مدل‌های درآمدزایی و تأمین مالی در یک سازمان رسانه‌ای خدمت عمومی را معرفی کرد و گفت: نخست بودجه دولت، دوم تبلیغات تجاری، سوم برنامه‌های مشارکتی و تبلیغ درون‌برنامه‌ای، چهارم واگذاری مالکیت مادی آثار، پنجم استفاده از بازار سرمایه، ششم استفاده از سکوهای تأمین مالی (جمع‌سپاری تأمین مالی) و هفتم آبونمان یا حق اشتراک است که البته از میان روش‌های هفت‌گانه درآمدی بالا، سه راهکار بودجه دولتی، تبلیغات بازرگانی و ساخت برنامه‌های مشارکتی به‌صورت معمول و مرسوم در سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران استفاده می‌شود و ما در تلاشیم سایر راهکارها نظیر واگذاری مالکیت مادی آثار و استفاده از بازار سرمایه را نیز به‌عنوان منابع درآمدی جدید سازمان نهادینه کنیم.

وی درباره رابطه میان «رسانه خدمت عمومی» و مقوله «تأمین مالی» نیز توضیح داد و گفت: سازمان صداوسیما در کشور ما رسانه خدمت عمومی است؛ لذا تعادل و تناسب بین روش‌های تأمین مالی و مقوله مدیریت پیام از اهمیت بسزایی برخوردار است.

 بازارپردازی و تولید محصولات جانبی از یک اثر

مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمان به مفهوم مهم بازارپردازی اشاره کرد و گفت: ما در کنار هر اثری، محصولات جانبی ناشی از اثر را هم داریم. برای نمونه اصل اثر می‌تواند یک پویانمایی موفق باشد و اگر از روی آن، مثلاً اسباب‌بازی و نوشت‌افزار ساخته شد یا به‌صورت اختصاصی برای سایر پلتفرم‌ها آماده‌سازی و بهره‌برداری شد به آن محصول جانبی اثر می‌گوییم. به عبارتی حول یک اثر، محصولات جانبی تولید می‌شود که درواقع شعاع یا انعکاس همان اثر اصلی‌اند و در قالب مفهوم بازارپردازی برای یک محصول می‌گنجند. عملاً با محصول جانبی، امتداد پیام، نفوذ پیام و استمرار پیام تقویت و جریان درآمدی برای تضمین و توسعه آنها شکل می‌گیرد.

 جمع‌سپاری تأمین مالی، نسخه‌ای قابل‌اعتنا

بابائی در گفت‌وگو با خبرنگار هفته‌نامه صداوسیما در تشریح روش تأمین مالیِ «استفاده از سکوهای تأمین مالی» هم گفت: این روش که مبتنی بر «اقتصاد اشتراکی» است اخیراً در کشور ما رواج پیدا کرده و یکی از نسخه‌های خوب تأمین مالی نیز حرکت به‌سمت روش سکوهای تأمین مالی یا جمع‌سپاری تأمین مالی است که باعث می‌شود آحاد مردم خودشان را در تولید آثار براساس ذائقه و سلیقه‌شان شریک بدانند. وی افزود: در این سکوها اصل پول و سودش تضمین می‌شود و سریال با همین منابع مالی جمع‌آوری شده از آحاد مردم ساخته می‌شود و با آگهی‌ها، بازارپردازی، تبلیغات، مشارکت و... اصل پول تأمین شده و در زمان سررسید، اصل پول و سودش را برمی‌گردانند. این روش در کمپانی‌ها و شرکت‌های فیلمسازی دنیا مرسوم است.

 اقتصاد پلتفرمی، نیاز ضروری امروز

مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمان در تعریف «اقتصاد پلتفرمی» به‌عنوان ذهنیت‌هایی به‌روز و کارآمد در مبحث اقتصاد فرهنگ، گفت: در اقتصاد پلتفرمی‌کلیه ذی‌نفعان یک بازار به‌صورت هم‌زمان امکان کنشگری و حضور در بازار مربوطه را داشته و به مقیاس‌پذیری، تکرارپذیری، دسترس‌پذیری و سودآوری بازار کمک می‌کنند. بدیهی است بررسی ظرفیت‌های موجود سازمان برای پیاده‌سازی مطابق این رویکرد اقدامی مؤثر خواهد بود.

 شبکه نمایش خانگی چگونه اداره می‌شود؟

وی در پاسخ به این پرسش که روش‌های تأمین مالی شبکه نمایش خانگی چگونه است، گفت: قاعدتاً VOD ها به بودجه عمومی دولت نباید متصل باشند، آن‌ها متکی به خودشان‌اند؛ حق اشتراک دریافت می‌کنند، آگهی بازرگانی پخش می‌کنند و درآمدی هم از محل ترافیک اینترنت کسب می‌کنند. وقتی سکویی باشی که به بودجه عمومی متصل نیستی، ناچاری به همه روش‌های تأمین مالی بیندیشی و از روش‌های موجود در تأمین مالی از بازار سرمایه و... استفاده کنی. مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمان ادامه داد: یکی از محاسن VOD ها در حوزه مدیریت منابع مالی این است که قیمت پروژه برای ساخت یک اثر نمایشی در آن‌ها غالباً ثابت است و برخلاف روال رایج سازمان، تقریباً چیزی به‌نام «اصلاح برآورد» وجود ندارد یا بسیار انگشت‌شمار اتفاق می‌افتد و تهیه‌کننده یا مجری طرح باید کار را برحسب قیمت توافق‌شده در قرارداد اولیه به اتمام برساند.

 ذهنیت درست حوزه‌های تولیدی درخصوص تأمین مالی

بابائی در پاسخ به سؤالی مبنی‌بر اینکه درحال‌حاضر ذهنیت و رویکرد درست در حوزه‌های تولیدی سازمان درخصوص تأمین مالی چه می‌تواند باشد؟ گفت: ذهنیت درست، توجه جدی به امتداد، نفوذ و استمرار پیام است که به‌ویژه مستلزم استفاده از روش تأمین مالی مبتنی بر بازارپردازی است، آن‌هم ازطریق واگذاری حقوق مالکیت مادی آثار، به‌خصوص در حوزه انیمیشن و عروسکی و تولیدات مربوط به رده سنی کودک و نوجوان.

 همه‌چیز درباره واگذاری آثار سازمانی

وی با اشاره به اینکه «تولید» و «پخش» دو مأموریت اصلی سازمان صداوسیماست گفت: در دنیا استثنا است که رسانه‌ای هم تولیدکننده و هم پخش‌کننده باشد؛ اما در سازمان صداوسیما این اتفاق می‌افتد. چراکه طبق قانون اساسی پخش فراگیر زمینی در انحصار سازمان صداوسیماست و می‌توان گفت که صداوسیما یک رسانه خدمت عمومی فراگیر است که نه آبونمان می‌گیرد و نه به‌‌شکل جدی از پول بازار سرمایه استفاده می‌کند. مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمان افزود: روزانه آثار بسیاری در مقیاس انبوه ازسوی مراکز تولیدی و شبکه‌ها در کارکردها و ژانرهای مختلف و متنوعی در سازمان صداوسیما ساخته می‌شود که دارای ارزش‌اند و می‌شود برای ثبت مالکیت فکری و واگذاری مالکیت مادی آن‌ها فکر کرد.

 جزئیاتی از  ثبت مالکیت فکری در سازمان

بابائی با اشاره به اینکه یکی از وظایف اداره‌کل مالکیت فکری و حقوق بین‌الملل معاونت حقوقی سامان دادن به آثاری است که قابلیت ثبت مالکیت فکری دارند، گفت: در آنجا کارشان کمک به شناسایی و اقدام به ثبت آثار است که مالکیت را از آن رسانه ملی کنند. مالکیت فکری هیچ‌گاه از بین نمی‌رود و قابل‌واگذاری نیست و به‌محض اینکه با خالق اثر قرارداد بستیم، به نام سازمان صداوسیما ثبت می‌شود. ولی مالکیت مادی اثر را می‌توان در صورت تمایل سازمان به‌صورت موقت واگذار کرد.

وی درباره چگونگی واگذاری مالکیت مادی گفت: شورای واگذاری آثار سازمانی اختیار واگذاری مالکیت مادی را دارد. مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمان با بیان اینکه از حدود چهار سال پیش به این‌سو و پس‌از ابلاغ آیین‌نامه واگذاری آثار سازمانی جلسات شورای واگذاری با حضور اعضای آن تشکیل می‌شود، گفت: از ابتدای امسال دبیرخانه شورای واگذاری به اداره‌کل بازرگانی منتقل شده است.

 پیشینه فعالیت شورای واگذاری آثار سازمانی

بابائی در ادامه پیشینه‌ای از فعالیت شورای واگذاری آثار سازمان ارائه داد و گفت: آیین‌نامه واگذاری آثار سازمانی در ۱۲ مهر سال۱۳۹۹ به تصویب رئیس وقت سازمان رسید. کار از آن زمان آغاز شد، اما تا اردیبهشت امسال ۱۱ جلسه شورای واگذاری آثار تشکیل شده بود؛ از زمانی که دبیرخانه به اداره‌کل بازرگانی منتقل شده تاکنون ۹ جلسه برگزار شده است. شیوه‌نامه‌های مربوط به آیین‌نامه را برای نخستین‌بار تدوین و تصویب کردیم، شیوه‌نامه واگذاری آثار و بازاریاب و همچنین ضوابط و شروط اخذ مجوز بازاریابی را نیز تدوین کرده و به تصویب رسانده‌ایم.

وی درراستای روشن شدن ابعاد مختلف فعالیت این شورا، تعریفی از مالکیت آثار سازمانی ارائه داد و گفت: مالکیت آثار شامل حقوق مادی و حقوق معنوی اثر می‌شود. حقوق مادی امتیاز انحصاری حق بهره‌برداری تولیدات سازمان و سایر آثاری است که حقوق آن کلاً یا جزئی از آن به سازمان واگذار شده و قابل‌انتقال به سایر اشخاص حقیقی و حقوقی نیست. حقوق معنوی اثر نیز حقوق دائمی اثر است که محدود به زمان و مکان نبوده و غیرقابل‌انتقال است و شامل حق نام، حفظ تمامیت اثر و... می‌شود.

مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمان ادامه داد: آثار سازمانی مواردی از قبیل آثار دیداری و شنیداری، مکتوب، هنری تجسمی، نشان رسانه، نرم‌افزار سازمانی، قطعات آرشیوی، اثر اشتقاقی و محصولات جانبی را در بر می‌گیرد.

 مروری بر وظایف شورای واگذاری

بابائی مروری بر وظایف شورای واگذاری آثار داشت و گفت: شورای واگذاری می‌تواند تمام یا بخشی از حقوق مادی آثار سازمان را در قالب قرارداد معین به غیر واگذار کند یا اجازه بهره‌برداری انحصاری یا غیرانحصاری از تمام یا بخشی از آن را به غیر بدهد. این قرارداد شامل واگذاری یا اجازه بهره‌برداری از حقوقی که به‌طور صریح در آن ذکر شده است، خواهد بود و به دو طریق صورت می‌گیرد: نخست واگذاری و اعطای مجوز بهره‌برداری از تمام یا قسمتی از حقوق مادی آثار سازمانی به اشخاص حقیقی یا حقوقی در زمان، مکان، بستر و مجرای مشخص و دراِزای مبلغ و ما‌به‌ازای معین.

وی ادامه داد: و طریقه دوم، واگذاری و اعطای مجوز بهره‌برداری یا اجازه انتفاع از تمام یا قسمتی از منافع و حقوق مادی آثار سازمانی به‌صورت رایگان و بلاعوض به اشخاص حقیقی یا حقوقی در زمان، مکان، بستر و مجرای معین با هدف معرفی توانمندی و ظرفیت تولیدات سازمان با مقاصد غیرتجاری و غیرانتفاعی است.

مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمان درباره هدف و کارکرد آیین‌نامه شورای واگذاری هم گفت: نظام‌مند کردن نحوه استفاده و بهره‌برداری از آثار متعلق به سازمان، با ملاحظه و ضرورت توجه به اصل حفظ و صیانت از حقوق سازمان صداوسیما در فرایند واگذاری آثار فکری و تولیدی سازمان به اشخاص حقیقی و حقوقی، کارکرد اصلی آیین‌نامه واگذاری است.

بابائی درباره مزیت‌های کارکردی شورای واگذاری آثار نیز گفت: بخشی از آنتن سازمان، به‌خصوص در حوزه‌های نمایشی، رئال و به‌ویژه پویانمایی در صورت تأمین مالی از روش در اختیار شورا، نیازی به منابع جاری سازمان نخواهد داشت.

 محاسن و پیامدهای واگذاری آثار سازمانی

وی تأکید کرد: پیامد واگذاری آثار، ایجاد سازوکار نظام‌مند اشاعه، ترویج، امتداد، نفوذ، استمرار و توسعه پیام مبتنی بر روش‌های نوین تأمین مالی برای سازمان است. روش‌هایی که پایدارند. ممکن است روزی بودجه عمومی‌کاسته شود؛ اما وقتی اثری را واگذار می‌کنید، می‌دانید که پیامتان در فضاهای جدیدی ارائه خواهد شد یا اثر پیامتان تا پنج سال آینده امتداد دارد. در غرب کاراکترهایی خلق کرده‌اند، اما رهایش نکرده‌اند و از روی آن شخصیت عروسک، تم‌پارک و... ساخته و کاراکتر را امتداد داده‌اند و ضریب نفوذ را بالا برده‌اند. درکل به‌واسطه شورای واگذاری کمک می‌کنیم پیام امتداد یابد.

مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمان ادامه داد: برای نمونه، فرض کنید نشانه پیام یک کاراکتر محبوب، صادق و راستگو باشد؛ وقتی عروسک و نوشت‌افزارش را می‌سازید، کودکان آن عروسک را به‌عنوان نماد راستگویی نگه می‌دارند. این در حالی است که در اتاق‌های فرزندانمان نمادهای شخصیت‌های آمریکایی مانند بتمن، سوپرمن، مرد عنکبوتی و... را داریم که به‌تدریج این انگاره ذهنی را برای فرزندان ما می‌سازد که آمریکایی‌ها ابرقهرمان‌اند. اول، پرکردن مؤثر و هدفمند آنتن؛ دوم، کمک به اشاعه، ترویج، امتداد، استمرار، توسعه و نفوذ پیام و سوم، تأمین منابع پایدار مالی، سه کارکرد مهم شورای واگذاری‌اند.

پررنگ شدن فعالیت‌های شورا

بابائی درباره آخرین اقدامات شورای واگذاری گفت: درخواست‌های بسیاری از سوی سرمایه‌گذارها آمده است و استعلام‌های لازم درحال انجام است تا پس‌از آن برای واگذاری اثر مذاکره کنیم.

مدیرکل بازرگانی و دبیر شورای واگذاری آثار سازمان درباره ادامه مسیر گفت: اگر حمایت مدیران ارشد و به‌خصوص، بخش تولید سازمان را داشته باشیم، می‌توانیم بگوییم در آینده بخش اعظم بودجه تولید پویانمایی و تولیدات نمایشی توسط سایر جریان‌های درآمدی تأمین و ناخودآگاه امتداد پیام نیز تضمین می‌شود.

 واگذاری آثار در چه مرحله‌ای از تولید قابل‌انجام است؟

بابائی در پاسخ به اینکه زمان ورود شورا برای واگذاری مالکیت مادی، کدام مرحله از تولید خواهد بود، الزاماً بعد از تولید است یا در مراحل ابتدایی تولید هم امکان ورود و واگذاری مالکیت وجود دارد، اظهار کرد: اکنون متأسفانه واگذاری مالکیت، پسینی است؛ اما درصورتی‌که «دستورالعمل تأمین مالی و بازارپردازی» در دبیرخانه شورا تدوین و در صحن شورا تصویب شود و ازسوی معاون محترم منابع مالی و سرمایه انسانی و رئیس شورای واگذاری ابلاغ شود و ضمانت اجرایی داشته باشد، این مهم پیشینی می‌شود و تجاری‌سازی و بازارپردازی از زمان تصویب طرح و یا نگارش فیلمنامه آغاز می‌شود. به‌این‌ترتیب، تیمی از ابتدا در کنار تیم تولید قرار می‌گیرد و برای تثبیت عناصر موردنیاز برای نفوذ، استمرار و امتداد پیام برنامه‌ریزی می‌کند و در این صورت امتداد پیام و جریان درآمدی آن تضمین می‌شود.

وی البته تأکید کرد که تثبیت واگذاری آثار به‌صورت پیشینی، نیازمند فرهنگ‌سازی است. پیش‌شرط دیگر این است که شورای واگذاری آثار نیز به‌صورت فعالانه به انجام هدف فوق کمک کند.

بابائی در انتها در خصوص بحث بازاریابی در صنعت تولید فیلم و سریال و دغدغه دیده شدن تولیدات سازمانی گفت: در صنعت تولید فیلم و سریال، به «باکس آفیس» توجه ویژه دارند و تحقیقات نشان داده وقتی تبلیغ فیلم‌های سینمایی از ۴۵ روز قبل اکران شروع می‌شود، درصد و ضریب مخاطب‌گیری آن فیلم در طول اکران تا ۱۳۰ درصد افزایش پیدا می‌کند و اگر برای هفته اول اکران، کمپین تبلیغی مناسبی بسته شود، تا ۷۳ درصد ضریب دیده شدن فیلم در هفته اول نمایش بالا خواهد رفت که از این موضوع می‌توان برای بالابردن مخاطب برنامه‌ها، به‌خصوص در فرم نمایشی استفاده کرد.

وی در پایان افزود: البته در کنار توجه به لزوم تبلیغ برای تولیدات سازمانی با منطق باکس‌آفیسی، بحث تبلیغ برنامه‌های سازمان در شبکه‌های مختلف درون‌سازمانی و در یک بسته اختصاصی یکسان، ولی دائم به‌روزشونده نیز بسیار مهم است که تاکنون مغفول مانده است.