عصرها از تلویزیون خانه موسیقی ناصر چشم‌آذر طنین‌انداز می‌شد و نوجوانی کلون دری قدیمی را می‌کوبید تا گویی از گذشته عبور کند و وارد دنیای تازه نوجوانان شود. این تیتراژ یکی از مشهورترین برنامه‌های نوجوان سیما بود که سال‌ها از پخشش می‌گذرد. پس از آن هم در این سال‌ها برای نسل‌های متفاوتی از نوجوانان، برنامه‌هایی روی آنتن رفتند که نام برخی از آنها در خاطرمان مانده‌است اما با نگاهی به تولیدات اخیر کمتر نام برنامه‌ای برای مخاطبان نوجوان را به یاد می‌آوریم. نامی‌که به برند تبدیل شده باشد و حتی بزرگسالان هم آن را بشناسند.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، بعضی دلیل این موضوع را تغییر دنیای رسانه، گسترش و دسترسی آسان به رسانه‌های متنوع و مدل مصرف رسانه‌ای نسل امروز و با نسل دیروز می‌دانند. در این زمینه با محمدصادق باطنی مدیر شبکه امید، محمدمهدی رسولی نویسنده و کارگردان که آثاری در حیطه نوجوانان داشته، سیده‌زینب فرزادفر روان‌شناس بالینی کودک و نوجوان گپ زدیم و همچنین از الگوسازی برای نوجوان امروز، بیان مسائل مبتلا به این گروه سنی در قالب رسانه، بهره بردن از فضای مجازی در آنتن و... پرسیدیم.
برند سازی نیاز به زمان دارد
با نگاهی به تاریخچه برنامه‌های نوجوان تلویزیون نام‌هایی همچون نیم‌رخ، اکسیژن، سیب خنده، آب، کوله‌پشتی و... به یادمان می‌آید. نام‌هایی که در سال‌های اخیر به‌روز نشد، یعنی برنامه‌های تازه‌ای را دراین حوزه به خاطر نداریم که همچون نمونه‌های گذشته در ذهن مخاطبان ماندگار شده باشد. ازمحمدصادق باطنی، مدیر شبکه‌امید می‌پرسیم چرا دیگر برنامه‌ای کمتر به برند تبدیل شده‌است؟ وی در گفت‌وگو با جام‌جم پاسخ می‌دهد: یک گزاره مهم وجود دارد آن هم این است که معمولا به برنامه‌ای برند می‌گویند که از آن زمان زیادی گذشته باشد. مثلا ممکن است بسیاری برنامه نیم‌رخ را به‌عنوان برندی نوستالژیک در برنامه‌های نوجوان به خاطر داشته باشند. همچنین بخشی از برندهای نوستالژیک حوزه نوجوان به برنامه‌های نمایشی بازمی‌گردد، مثلا قصه‌های مجید و سیب خنده. از برندهای موجود زمان نگذشته‌است. برای مثال عمر برنامه «برو پی کارت» در شبکه امید سه ماه است. در زمان حاضر برنامه به‌شدت اثرگذار است و ۱۷ هزارتا پیامک دارد. در هفته انتخاب رشته کنکور، رکورددار پیامک‌های دریافتی سامانه ۱۶۲ سازمان صداوسیما بود و به ۲۴درصد مخاطب نوجوان رسید. آمار تماشای لایوهای این برنامه در سامانه شاد که به‌صورت همزمان پخش می‌شد به ۷۰ هزارتا رسید. برنامه به نقطه‌ای رسید که با ۲۰درصد از ۱۷هزار پیامک تماس گرفتیم و مشاوره تلفنی دادیم. الان چه معیاری وجود دارد که بگوییم برنامه برو پی کارت برای نوجوانان تبدیل به برند شده‌است یا خیر. مسابقه کهکشان در یکی از نظرسنجی‌هایی که اخیرا در فضای مجازی انجام دادیم به ۶۲ درصد مخاطب در شبکه امید رسید. مدل مصرف محتوا توسط نوجوان عوض شده‌است. مدل مصرف نوجوان دهه ۶۰ یا ۷۰ با نوجوان دهه ۸۰ و ۹۰ تفاوت دارد. همان‌طور که گفتم بخش مهمی از نوستالژی‌های نوجوانان که امروز از آنها نام می‌برند مربوط به کارهای نمایشی است. امروز کارهای نمایشی اختصاصی نوجوانان که برایش وقت، انرژی و هزینه مناسب صرف شده باشد کم است. آیا شبکه اختصاصی نوجوان بودجه ساخت سریال اختصاصی یا طنز آیتمی‌برای نوجوانان دارد؟ این پرسش مهمی است. نمی‌گویم کاری ساخته نمی‌شود اما کاری دراماتیک و برند، ویژه مخاطبان نوجوان کم است.»
عزم جدی برای تولیدات ویژه نوجوانان
این‌که متولی این مواردی که باطنی به آن اشاره می‌کند، کیست و این نقط ضعف را باید در کجا جست‌وجو کرد، پرسش بعدی است که با باطنی مطرح می‌کنم. او عنوان می‌کند: این موضوع به توزیع بودجه برمیگردد. دسته‌بندی‌های مختلفی برای توزیع بودجه وجود دارد که یکی از دسته‌بندی‌های مهم، کودک و نوجوان است. لازم است در سامان‌دهی بودجه، بخش بیشتری از بودجه عملیاتی و تولیدی، مختص کودک و نوجوان به‌ویژه در دو شبکه تخصصی کودک و نوجوان هزینه شود. وی ادامه می‌دهد: «با افکارسنجی‌های جدید که انجام شد، مرکز تحقیقات مطالعه جدی صورت داد و نام چهار شبکه به مخاطبان نوجوان داده و از آنها پرسیده شد کدام را بیشتر می‌بینید؟ نزدیک به ۴۳درصد نوجوان گفتند علاقه داریم محتوای نوجوان را از شبکه امید ببینیم. شبکه بعدی۲۹درصد را کسب کرد. پس بیشترین گرایش نوجوانان برای تماشای محتوای اختصاصی نوجوانان روی آنتن متعلق به شبکه امید بود. این نظرسنجی در جامعه‌های آماری متقن و مختلف انجام شده که در همه انتخاب اول نوجوانان شبکه امید بود. خوشبختانه عزمی جزم شده تا در حوزه نوجوان در کل آنتن تولیدات جدی و قوی داشته باشیم. ان‌شاءا... تولیدات شبکه امید را هم در همین راستا تقویت می‌کنیم. البته مسیر ساده‌ای نیست.
تولید اختصاصی به زبان هر نسل
باطنی درباره تغییر مدل مصرف نوجوانان امروز با نوجوانان دیروز هم که به آن اشاره داشت، توضیح می‌دهد: «قبلا تئوری وجود داشت که می‌گفت نوجوان به محتوای بزرگسال گرایش دارد. حدود ۱۰سال است که این نظریه به‌طور کامل رد شد. دلیلش این است که در سراسر دنیا سرمایه‌گذاری‌های بسیار جدی برای تولید محتوای اختصاصی نوجوان انجام شده‌است.» این میزان از تولید محتوای اختصاصی ۲۰ سال پیش نبود. در ۱۰سال گذشته به‌واسطه سرمایه‌گذاری‌های بسیار جدی که در دنیا در حوزه تولید محتوای اختصاصی برای نوجوانان انجام شده، نشان می‌دهد نوجوان‌ها خیلی بیشتر از گذشته، به محتوای اختصاصی خودشان گرایش پیدا کردند. به‌عنوان‌مثال، جریان‌های انیمه و مانگا در ژاپن، کی‌پاپ و کی‌دارما در کره جنوبی، ساخت بازی‌های رایانه‌ای در لهستان، تولیدات موسیقایی ایلومیناتی و شیطان‌پرستی در انگلستان، صرف ۲۵درصد بودجه نتفلیکس برای سریال‌سازی اختصاصی نوجوان در سال‌های اختصاصی و... .
باطنی می‌افزاید: من که می‌خواهم با اینها رقابت کنم باید چه کنم؟ اتفاقات تازه‌ای می‌افتد تا ما به این مهم به عنوان یک پروژه ملی نگاه کنیم. ضمنا امروز برای موفقیت آنتن تلویزیون به پیوند جدی با فضای مجازی نیاز داریم. با توجه به این‌که تلویزیون در دنیا برای تمام رده‌های سنی به‌ویژه حوزه نوجوان برنامه دارد یک دوره نزولی درخصوص مرجعیت مخاطب طی می‌کند. پس برودکستر حوزه نوجوان برای موفقیت خود باید پیوند عمیقی با فضای مجازی ایجاد کند. در این زمینه کارهای عملیاتی را با همکاری سکوهای مؤثر حوزه نوجوان مثل شاد، تلوبیون و... شروع کردیم تا بتوانیم برای نوجوانان چه درآنتن و چه درفضای مجازی مرجع ایجاد کنیم. در رفت و برگشت میان فضای مجازی و آنتن مطمئنیم اتفاقات بهتری برای جذب مخاطبان نوجوان رخ خواهد داد.
پیوند فضای مجازی و آنتن
همان‌قدر که پیوند میان فضای مجازی و آنتن این روزها اهمیت دارد، به همان اندازه نباید محتوای بازگذاری شده در شبکه‌های اجتماعی یا چهره‌های مطرح در این فضا تنها منبع برنامه‌سازی برای تلویزیون باشد. مدیر شبکه امید در این خصوص می‌گوید: منظورم از پیوند فضای مجازی وآنتن الزاما تاثیرپذیری محتوایی نیست. این پیوند پلتفرمی است. مخاطبی که روی آنتن کاری می‌بیند، باید زنجیره‌ای با آن درفضای مجازی حس کند تا بتواند با برنامه‌ساز تعامل داشته باشد. به این صورت می‌تواند نقش خود را در محتوای برنامه ایفا کند. فرض کنید مخاطبان در فضای مجازی بتوانند بخشی از جدول پخش را تعیین کنند یا از طریق «ای‌آر» و «وی‌آر» بتوانند همزمان با پخش برنامه در گوشی خود واقعیت‌افزوده‌ای را در برنامه تجربه کنند یا بخشی از سرنوشت یک برنامه دراماتیک به‌صورت زنده توسط رأی مخاطب در فضای مجازی پیش رود یا پویش‌های متنوعی برای دریافت محتواهای مردمی در فضای مجازی ایجاد شود. اینها اتفاقاتی است که در شبکه امید در حال انجام است. در واقع برای پیوند محیط زیست اصلی بچه‌ها ــ که امروز فضای مجازی است ــ با آنتن، تلاش خودمان را برای باز کردن دریچه جدیدی برای جذب مخاطب می‌کنیم. اگر سری به برنامه‌های نوجوان گذشته بزنیم، چهره‌هایی در این آثار حضور داشتند که بعدها در قالب‌های متفاوت خوش درخشیدند. شهاب حسینی، امیرحسین مدرس، حسین رفیعی و... برخی از این افراد هستند اما امروز کمتر چنین چهره‌هایی معرفی شدند. او بیان می‌کند: شهاب حسینی دو سال بعد از برنامه اکسیژن تبدیل به شهاب حسینی امروز نشد. ۲۰ سال بعد از برنامه اکسیژن تبدیل به کسی شد که جایزه کن را گرفت. می‌توانم برای شما ۱۵اسم ببرم که از شبکه امید شروع کردند و دارند مسیری را جلو می‌روند که در آینده درباره‌شان مفصل خواهید شنید. همان‌طور که عنصر زمان در موفق شدن یک برنامه مؤثر است در مورد موفق شدن دست‌اندکاران آن هم تاثیر دارد. شبکه امید، مولد است. ما در باشگاه امید ۱۵۰نوجوان نخبه از سراسر کشور شناسایی کردیم که در حال توانمندسازی خود در این شبکه هستند. بعضیهایشان(بازیگر، فیلمساز، گرافیست، مجری، گوینده، تدوینگر، انیماتور، تصویربردار و...) به آنتن رسیدند و برخی هم در آینده افزوده می‌شوند. شبکه امید دوره تحولی طی کرده و دارد به مهم‌ترین تشکل هنری و رسانه‌ای کشور برای این گروه سنی تبدیل می‌شود. برنامه‌های ما برای تربیت بچه‌های جدید هنر و رسانه دارد جدی پیش می‌رود که امیدواریم خروجی‌های آن زودتر به آنتن برسد. برخی سوژه‌های دنیای نوجوانان در رسانه‌ها مغفول مانده. شاید بیشتر به مقولاتی مانند سرگرمی، کنکور، انتخاب رشته و آموزش توجه شود و برخی دیگر همچون تبیین مسائل سیاسی روز برای این گروه سنی یا... در حاشیه بماند.
باطنی درباره توجه به حوزه‌های تازه عنوان می‌کند: یکی از حوزه‌های رسانه‌ای که روی آن دست گذاشتیم، مصرف رسانه‌ای نوجوان است مثل مصرف سینما، بازی‌های رایانه‌ای و... .
در برنامه بازی‌ویزیون طراحی جدیدی اتفاق افتاد و به حوزه گیم‌استریم وارد شد که یکی از حوزه‌های جدی و جدید مصرف مخاطبان نوجوان امروز است. طراحی‌های متنوعی در حوزه موضوعات روز داریم اما یک نکته کلی وجود دارد؛ هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد. باید نگاه زیست‌بومی داشته باشیم. بعضی حرف‌ها مناسب رسانه تلویزیون نیست چون در این رسانه داریم گستره‌ای نامحدود از مخاطبان را هدف قرار می‌دهیم. همان‌طورکه گفتم وقتی پیوند فضای مجازی و آنتن برقرار باشد، برخی حرف‌ها می‌تواند در امتداد برنامه‌سازی‌ها در فضای مجازی بیان شود.
برخی پیشنهادها برای تحول در برنامه‌سازی برای نوجوانان
۱- اختصاص بودجه بیشتر برای مجموعه‌های نمایشی نوجوان
۲- توجه به موضوعات حساس این گروه سنی
۳- انکار نکردن مشکلات این گروه سنی و یافتن راه‌حل
۴- ورود چهره‌های جدید به برنامه‌هایی با مخاطب نوجوان
۵- آموزش سواد رسانه‌ای در مواجهه با رسانه‌های گوناگون
نوشین مجلسی، سپیده اشرفی و زینب علیپور‌طهرانی - گروه رسانه
منبع: روزنامه جام جم