روابط عمومی رسانه ملی نشست نقد و بررسی «نقش رادیو در فرهنگ‌سازی» را برگزار کرد

در نشست نقد و بررسی «نقش رادیو در فرهنگ‌سازی» بر ضرورت ارتقای سواد رسانه‌ای و لزوم توجه بیشتر به زبان و ادبیات فارسی تأکید شد.

به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، پنجمین جلسه نقد و بررسی به میزبانی اداره کل روابط عمومی صداوسیما به موضوع «نقش رادیو در فرهنگ‌سازی» اختصاص پیدا کرد. علیرضا مقصودی، مدیر رادیو جوان، محمدجعفر محمدزاده، مدیر رادیو ایران، علیرضا حبیبی، مدیر رادیو فرهنگ، سید هادی موسوی نژاد، منتقد و تهیه‌کننده و مهدی شاه‌رضایی، منتقد و تهیه‌کننده مهمانان این نشست بودند.

لزوم نیازسنجی مخاطب؛ همگام با تحولات فناوری

محمدزاده، مدیر رادیو ایران در این نشست با طرح این سوال که آیا توقع مخاطب از رادیو با وجود تعدد شبکه‌های رادیویی برآورده شده است؟ گفت: وجود شبکه‌های متعدد رادیویی یعنی تغییر برنامه‌سازی برای مخاطب و گنجاندن نگاه تخصصی به بدنه رادیو؛ ازاین‌رو نمی‌توان انتظار داشت مخاطبان همه شبکه‌ها، مثل هم افزایش یابند.

وی افزود: رادیو درگذشته دو کارکرد ویژه داشت یکی بخش موسیقی و دیگری اخبار که نسبت به تلویزیون بیشتر بود، اما امروزه رادیو به شکل تخصصی گسترش‌یافته و مخاطبان خاص خود را دارد و کارکردهای هر شبکه با مخاطبانش سنجیده می‌شود.

مدیر رادیو ایران با اشاره به لزوم نیازسنجی مخاطب برای شناسایی موضوعات موردعلاقه‌اش متذکر شد: رادیوهای تخصصی مانند سلامت، ورزش، قرآن، اقتصاد و... تکلیفشان با مخاطب روشن است؛ هم مخاطبان می‌دانند باید سراغ کدام موج بروند و هم برنامه‌سازان و تهیه‌کنندگان رادیویی می‌دانند باید روی موضوعات تخصصی تمرکز کنند تا برنامه‌های جذاب و موردپسند مخاطب را فراهم آورند.

وی ورود رسانه‌های نوظهور و نوین را موجب تغییر کارکرد در رسانه‌های سنتی، از جمله رادیو دانست و گفت: رسانه‌های نوین در ابتدا موجب افت مخاطب در حوزه رادیو و حتی نشر کتاب شدند، اما رادیو با شناخت ابعاد و ویژگی‌های عصر ارتباطات، به بهترین نحو از ظرفیت‌های آن استفاده کرد.

سهم رادیو از کنش جمعی

در ادامه این نشست، حبیبی، مدیر رادیو فرهنگ با اشاره به تنوع شبکه‌های رادیویی در دنیا گفت: در دسته‌بندی‌های امروز، ما علاوه بر رادیوهای عمومی و تخصصی با رادیوهای فوق‌تخصصی هم روبروییم که می‌توانند نیاز مخاطبان خود را برطرف کنند.

وی افزود: بالطبع رادیو این توانمندی را دارد که جریان‌سازی و انبوهی از مخاطبان را جذب کند. مخاطبان نیازهای خاص و عامی دارند؛ به همین دلیل شبکه‌های تخصصی، عمومی و اختصاصی متنوعی ایجادشده تا بتوانند به هر نیازی پاسخ دهند. امروزه مخاطبان هر موضوعی را که نیاز داشته باشند یا به آن علاقه‌مند باشند، به‌راحتی می‌توانند در رادیو پیگیری کنند.

مدیر رادیو فرهنگ با اشاره به مأموریت رادیو گفت: معمولاً در دنیا دو کارکرد و مأموریت آموزش و اطلاع‌رسانی و سرگرمی را برای رادیو تعریف کرده‌اند. درواقع هنوز رادیو برای مخاطب کارکرد خبری‌اش را حفظ کرده و وجه آموزشی‌اش هم قابل‌درک است.

حبیبی لزوم سیگنال رسانی یکسان (سنکرون‌سازی) در سراسر کشور را اقدامی لازم در مسیر افزایش مخاطب دانست و گفت: این در حالی است که ما هنوز نتوانسته‌ایم پوشش جاده‌ای را تأمین کنیم و این یعنی مخاطب جاده‌ای ما از دریافت سیگنال پیوسته در جاده راضی نیست.

وی با اشاره به لزوم فرهنگ‌سازی از طریق رادیو گفت: هم‌اکنون شبکه‌های رادیویی در تقویت فرهنگ بومی و محلی، اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و کارآفرینی نقش عمده‌ای ایفا می‌کنند.

مدیر رادیو فرهنگ با اشاره به نقش تسهیل‌کنندگی رادیو و جریان‌سازی در فضای فرهنگی و اجتماعی گفت: رادیو در مباحث اجتماعی می‌تواند به‌شدت پیشرو و مؤثر باشد.

وی برای نمونه جا انداختن استفاده از کمربند ایمنی توسط رسانه را در قالب نظریه غرقابی قابل دفاع دانست و گفت: رادیو می‌تواند درکنش جمعی سهیم باشد و طرح نمونه‌های زیادی ازجمله بستن کمربند ایمنی و موضوعات سلامت‌محور به رادیو این قوت را داد تا در رفتار جمعی مؤثر باشد.

جذب حداکثری مخاطب جوان در مسیر فرهنگ‌سازی

مقصودی، مدیر رادیو جوان نیز از لزوم توجه به مخاطب برای حصول مقصود فرهنگ‌سازی گفت و تأکید کرد: رادیو شنوندگان متعصب و هواداران پروپاقرصی دارد که برنامه‌های شبکه موردعلاقه‌شان را دنبال می‌کنند و با تحلیل شکل و محتوای هر برنامه، بخشی از روند برنامه‌سازی را تعیین می‌کنند.

وی با اشاره به باشگاه هواداران رادیو جوان گفت: رادیو جوان به‌شدت مخاطب محور است و ذائقه مخاطب را پیگیری می‌کند؛ همان‌طور که مخاطبان ما را در باشگاه هواداران، ما را دنبال و برنامه‌ها را نقد می‌کنند.

مدیر رادیو جوان تصریح کرد: در حوزه فرهنگ‌سازی به سمت لایه‌های اجتماعی مخاطب رفته‌ایم و نیازهای نسل جوان امروز را بررسی کرده‌ایم.

مقصودی با اشاره به ارتباط میان رادیو و فضای مجازی گفت: وجود پادکست‌ها اولین تجربه ارتباطی ما با فضای مجازی بود و پس‌ازآن حرکت به سمت دیجیتالی شدن همراه با تغییر شکل به ما کمک کرده تا مخاطب امروز را برای خود حفظ کنیم.

مدیر رادیو جوان تصریح کرد: ما با مخاطب خاکستری روبروییم. شاید برخی موضوعات خیلی موردعلاقه مخاطب نباشد، اما هدف ما جذب حداکثری مخاطب است تا با رفع نیازهای حداقلی آن‌ها کم‌کم آن‌ها را به نگاه حداکثری نزدیک کنیم.

وی افزود: رادیو با بهره‌گیری از کارکردهای تخصصی و تعامل درون‌گروهی به بازسازی و ترمیم خود می‌پردازد و خود را با نیازهای جدید مخاطبان تطبیق می‌دهد.

لزوم توجه به خانواده

در ادامه، نشست موسوی نژاد، منتقد و تهیه‌کننده رادیو گفت: یکی از مشکلات رادیو شکل تدوین سیاست‌های فرهنگی است؛ چراکه سیاست‌هایی که به رادیو ابلاغ می‌شود روند ثابتی ندارد و در طول زمان دستخوش تغییر می‌شود.

وی همکاران رادیو را افرادی صادق، بی‌توقع و باسواد دانست و گفت: اگر قرار است موضوعاتی تدوین شود، حتماً باید با نظر کارشناسی همراه باشد و به‌دوراز نهادهای تصمیم‌گیر بیرونی برنامه‌سازان بتوانند سیاست مناسبی را در تولید برنامه‌ها در پیش بگیرند.

وی آینده‌پژوهی در برنامه‌های رادیویی را موضوعی مغفول دانست و گفت: باید بدانیم که چه چیزی را به نسل امروز می‌گوییم و چه برنامه‌ای برای او تهیه می‌کنیم که به فرهنگ عمومی و اجتماعی تبدیل شود.

موسوی نژاد ادامه داد: هر بسته فرهنگی باید اقناع‌کننده باشد و قابلیت اجرا داشته باشد. پس باید برنامه‌سازی انتخاب شود که سواد رسانه‌ای داشته باشد تا امکان فرهنگ‌سازی برایش فراهم شود.

این منتقد رادیویی با اشاره به‌جای خالی گروه خانواده در شبکه‌های رادیویی متذکر شد: هسته مرکزی جامعه خانواده است و ما با نداشتن این گروه در شبکه‌های رادیویی نتوانستیم رسانه‌ای مؤثر برای زنان و دختران باشیم تا در زمان مناسب صدای آن‌ها باشیم یا آن‌ها را وارد کنش‌های اجتماعی کنیم.

وی با تأکید بر لزوم توجه به نمادهای ملی مانند پرچم، سرود ملی، اقلیم و زبان گفت: توجه به قهرمانان محلی و بزرگ کردن چهره‌های فرهنگی بومی و محلی می‌تواند مخاطب را صاحب غرور کند تا بیش از پیش به وطنش علاقه‌مند شود. رسانه با احترام به همه زبان‌ها و گویش‌ها در کشور می‌تواند برای همه طیف از مخاطبان شنیدنی باشد و این نکته باید در راهبردهای کلان ما خودنمایی کند.

لزوم پویایی و تغییر برای حفظ مخاطب

در ادامه نشست شاه رضایی، تهیه‌کننده رادیو جوان با تأکید بر توجه به فرهنگ رسانه‌ای در شبکه‌های رادیویی گفت: فرهنگ فقط معطوف به موسیقی و کتاب نیست، بلکه رد پای فرهنگ را باید در حوزه‌های اجتماعی، ورزشی و اقتصادی هم دنبال کرد.

وی افزود: سؤال این است که در دو دهه گذشته چقدر خودمان را بافرهنگ جامعه هماهنگ کردیم و صدای مخاطب بودیم؟ مخاطب دهه 70 و 80 با مخاطب دهه 60 فرق دارد. نمی‌توان به روال گذشته برنامه ساخت و ادعا کرد که جوان امروزی من را می‌شنود.

شاه رضایی تصریح کرد: برنامه‌ساز نباید منتظر دستورالعمل باشد؛ او خود تعیین‌کننده ذائقه مخاطب است؛ او خود صاحب‌فکر است و پویایی در تولید به او کمک می‌کند که با زمان پیش برود و مخاطب هدف را از دست ندهد.

تهیه‌کننده «کافه رادیو» گفت: 14 سال با زنده‌یاد مهران دوستی برنامه «کافه رادیو» را روی آنتن بردیم و در این مدت چهار بار شکل برنامه را تغییر دادیم؛ چون تغییرات جامعه ما را مجبور می‌کرد با مخاطب همراه باشیم و عقب نمانیم.

وی با اشاره به تحولات رسانه‌ای و تغییر شکل رسانه و دسترسی‌های متفاوت آن گفت: درزمانی که تولید محتوای برنامه و یا موسیقی آسان‌تر شده است. مخاطب با انبوهی از کارهای غیرمفید و عمدتا مضر، در کنار تعداد محدود محتواهای مفید در عرصه موسیقی روبرو می‌شود. اینجاست که کار رادیو سخت‌تر می‌شود.

شاه رضایی ارتقای سواد رسانه‌ای مخاطب را مهم دانست و گفت: ارتقای سواد با پاسداشت زبان فارسی و رعایت ادبیات فاخر و محتوای سالم میسر می‌شود. برنامه‌ساز رادیو باید با تسلط بر محتوای سالم آن را در برنامه‌اش بگنجاند تا مخاطب سره را از ناسره تشخیص دهد و سواد رسانه‌ای‌اش ارتقا پیدا کند.

فرهنگ‌سازی با تکرار و مداومت

در ادامه محمد زاده در پاسخ به این سؤال که نقش رادیو ایران در فرهنگ‌سازی چیست؟ گفت: دانستن نیاز مخاطب امروزی و بر اساس آن برنامه‌ریزی کردن برای ما مهم است تا اثری که تولید می‌کنیم متناسب با جنس، سن و موقعیت زمانی و مکانی مخاطب بتواند مؤثر باشد وگرنه مخاطب موج رادیو را عوض می‌کند و از دست می‌رود.

وی افزود: فرق رادیو با دیگر رسانه‌ها نظیر سینما، مداومت و تکرار است. وقتی جامعه هدف از محتوا استقبال کند، ما احساس فایده می‌کنیم و در مسیر بهره فکری و فرهنگی گام برمی‌داریم. این در حالی است که رادیو به دلیل سرعت، مداومت، وسعت و گستردگی حوزه انتشارش می‌تواند با تکیه به فراوانی و گوناگونی محتوا، بخشی از فرهنگ‌سازی را بر عهده بگیرد.

مدیر رادیو ایران با اشاره به اهمیت توجه به زبان فارسی در رسانه گفت: آنچه در گونه‌های متنوع برنامه‌سازی اهمیت دارد، بهره‌گیری از زبان فارسی برای بیان علمی و تخصصی دنیای مدرن است که رادیو ایران اهتمام ویژه برای پاسداشت آن دارد.

استفاده از دیگر کارکردهای رسانه در رادیو

مقصودی نیز در پاسخ به این سؤال که آیا رادیو جوان مقهور فرهنگ عامه می‌شود یا با نیم‌نگاهی به فرهنگ عامه تلاش دارد فرهنگ‌سازی مطلوب را پیگیری کند؟ گفت: آنچه در رادیو جوان اهمیت دارد، توجه به ذائقه‌ها و احترام به نیازهای جوانان است که باهدف جذب حداکثری تلاش کردیم مباحث مختلف را در حوزه‌های نوین نیز بشنویم.

 وی افزود: رادیو می‌تواند به‌واسطه این تعامل به کارکردهای رسانه‌های دیگر نیز مجهز و با استفاده از رادیو نما وارد رسانه‌های تصویری شود. در کنار آن ما از حضور در فضای مجازی نیز غافل نبوده‌ایم.

مدیر رادیو جوان تصریح کرد: زبان رادیو جوان زبان عقلانیت است و خواسته‌ها و سلایق مخاطبانش در همین فضا پاسخ داده می‌شود.

نگاه تبیینی به موسیقی

حبیبی نیز در پاسخ به این سوال که رادیو فرهنگ چه اقدامی‌برای پاسداشت فرهنگ کشور دارد؟ با بیان اینکه مخاطب رادیو فرهنگ گروهی است که شاید از نیمه‌های شب تا صبح شنونده این رادیو باشد، گفت: محور فلسفه در این شبکه پررنگ‌تر است و حتی برنامه «فکرانه» نیز با رویکرد فلسفه برای کودکان در این فضا روی آنتن می‌رود.

وی افزود: بااین‌حال برنامه‌های این شبکه برای مخاطب عام و در همین حال نخبه تعریف‌شده است و اگر مخاطبی به شکل پیوسته ما را دنبال کند سبد محتوای فرهنگی‌اش خالی نخواهد ماند.

مدیر رادیو فرهنگ برای نمونه به بزرگداشت روز حافظ در رادیو فرهنگ اشاره کرد و گفت: ویژه‌برنامه امسال رادیو فرهنگ در دهه‌های اخیر بی‌نظیر بود. گفت‌وگو با بیش از 20 حافظ‌شناس و ارتباط با کارشناسانی از کشورهای مختلف درباره حافظ سبد محتوای این شبکه را در این گرامیداشت پر کرد و این ویژه‌برنامه به‌مانند یک پایان نامه دانشگاهی قابل‌تأمل است.

حبیبی مأموریت رادیو را در حوزه موسیقی تبیینی دانست و گفت: قریب به دو دهه با برنامه «نیستان» در رادیو فرهنگ موسیقی را بررسی کردیم و جایگاه آن را در فضای سنتی و عمیق به مخاطب نشان دادیم.

حفظ زبان معیار در مقابل زبان گونه

موسوی نژاد نیز با اشاره به اهمیت زبان معیار در رادیو در جریان فرهنگ‌سازی گفت: زبان معیار زبانی ساده، بدون تکلف و حشو و زوائد است که باید به‌درستی در رادیو به کار برود. مشکل ما در این است که چه در نگارش و چه در اجرا شنونده زبان گونه هستیم.

وی افزود: شاید زبان گونه که متعلق به اصناف مختلف و طبقات اجتماعی است در نمایش رادیویی کاربرد داشته باشد، اما به‌هیچ‌وجه نباید در کلام مجری این زبان استفاده شود.

سهم موفقیت‌آمیز پویش‌ها

شاه رضایی نیز در پایان استفاده از زبان فارسی در کنار موسیقی فاخر ایرانی را لازمه یک برنامه رادیویی موفق دانست و گفت: رادیو رسانه راحتی است و مردم با آن به‌خوبی انس گرفته‌اند. نتیجه این اعتماد و انس می‌تواند تأثیر زیادی در عرصه فرهنگ و آموزش بگذارد.

وی روند پویش‌ها را در رادیو مثبت دانست و گفت: مخاطب از پویش‌ها استقبال می‌کند و ما تجربه‌های خوبی در پویش نذر کتاب یا خوانش کتاب داشتیم که منجر به افزایش سرانه مطالعه شد. می‌توان این پویش‌ها را در حوزه‌های دیگر فرهنگ نظیر موسیقی نیز اجرا کرد.

گزارش تصویری از این نشست را در این لینک ببینید.