به گزارش روابط عمومی رسانه ملی این برنامه به تهیه کنندگی محسن عامری و روزبه گیلانی در 10 قسمت از شبکه دو سیما روانه آنتن شد. در این گزارش سازندگان برنامه از ویژگی‌های آن سخن گفته اند:
صداوسیما نقشی مهم برای معرفی تعزیه دارد
داوود فتحعلی‌بیگی به عنوان آقای هنرهای نمایشی سنتی ایران در برنامه «بر بال تعزیه» فقط ایفای نقش نمی‌کند، بلکه به عنوان یک کارشناس به آموزش قواعد تعزیه نیز می‌پردازد.
این بازیگر و پژوهشگر با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین رسانه‌هایی که می‌تواند هنر تعزیه را ترویج دهد، صداوسیماست، گفت: خوشبختانه امسال این اتفاق افتاد و در قالب برنامه «بر بال تعزیه» به عناصر هنر نمایشی تعزیه پرداخته شد؛ کاری که در سال‌های اخیر مغفول مانده بود. تعزیه یک هنر اصیل شیعی و ایرانی با بنیان عدالت‌خواهی، جدال با مظاهر شر، فساد و تباهی با هسته مرکزی وقایع کربلاست.
وی ادامه داد: تعزیه با شکل فعلی‌اش به عنوان یک رسانه، قریب به سه قرن ادامه یافته است. در عصر حاضر و با توجه به فراوانی رسانه‌های جمعی هنوز هم وقتی جایی تعزیه برگزار می‌شود، جمعیت زیادی را به سمت خود می‌کشاند. در بعضی تکایای بزرگ تا 10 هزار نفر هم برای دیدن تعزیه جمع می‌شوند. سؤال اینجاست که تعزیه چه جاذبه‌ای دارد که این جمعیت را دور هم جمع می‌کند.
فتحعلی‌بیگی افزود: هنری که این همه امکان بالقوه دارد و می‌تواند هم در ترویج فرهنگ عاشورا و هم بازنمایی مبانی انسانی و اخلاقی در جامعه اثرگذار باشد، باید از آن حمایت شود. حالا اگر در برخی مجالس تعزیه هم، عیب و ایرادی وجود دارد، آن‌ها را می‌توان برطرف کرد. بزرگان هم بارها تاکید کرده‌اند که یک نمایش تاثیرش بسیار بیش‌تر از تعداد زیادی سخنرانی است. تعزیه یک نوع نمایش حماسی است که از دل این آب و خاک بیرون آمده و مردم این سرزمین در شکل‌گیری آن نقش داشته‌اند.
فتحعلی‌بیگی در پاسخ به این پرسش که آیا تعزیه در قاب تلویزیون به نوعی تله‌تئاتر محسوب می‌شود، گفت: بنده چندان با این گفته موافق نیستم. تعزیه از آن دسته هنرهایی است که تماشاگرش باید با بازیگر ارتباط نفس به نفس داشته باشد، ولی می‌شود گاه تعزیه‌های خوبی را با چند دوربین ضبط کرد تا مخاطب هم با آن ارتباط برقرار کند.
دبیر نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی برای برقراری ارتباط مطلوب‌تر با مخاطب ضمن تاکید بر مؤلفه اجرای اصولی و مبتنی بر قواعد هنر تعزیه، توضیح داد: برای بیش‌ترین ارتباط با مخاطب مکان مناسب یعنی تکیه‌ای با امکانات خوب و معماری دلنشین، لباس و صدابرداری حرفه‌ای اثرگذار است و بالعکس هر مقدار این عناصر ضعیف باشند، تبدیل به نوعی ضدتبلیغ می‌شود. بنابراین یا نباید به سمت ضبط تعزیه برویم یا اگر می‌رویم باید با بهترین امکانات و آن هم زیر نظر کارشناسان مربوطه این اتفاق بیفتد.
وی درباره خاستگاه هنر تعزیه بیان داشت: تعزیه با شکلی که ما می‌شناسیم و همه دیده‌اند، مخصوص ایران است. در برخی نقاط بعضی مراسم دسته‌روی یا عماری‌گردانی را تعزیه می‌دانند، ولی به معنی نمایش آیینی مخصوص ایران است و نقاط دیگر ممکن است فقط شبیه‌سازی داشته باشند.
این هنرمند درباره مخاطب نوجوان «بر بال تعزیه» اضافه کرد: نوجوانان و کودکان، نمایش را دوست دارند. در همه جای دنیا هم انواع آموزش را از طریق نمایش به کودکان می‌آموزند. خود من هم وقتی کودک بودم با دیدن تعزیه به این سمت گرایش پیدا کردم. همان‌گونه که تئاتر را می‌بینند و علاقه‌مند می‌شوند، تعزیه هم به همین صورت است. در اقصی نقاط این مملکت، تعزیه هنری است که مخاطبانش از قشرهای مختلف در مقاطع تحصیلی گوناگون هستند و این بدان معنی است که تعزیه همچنان بینندگان خود را دارد.
وی ادامه داد: اساساً مبانی مذهبی، زندگی‌نامه امامان و به‌ویژه واقعه عاشورا و حادثه کربلا را از سنین کودکی باید به افراد آموخت. وقتی قرار است از کودکی چنین آشنایی پدید آید، یک بخش آن مربوط می‌شود به تعزیه. ضمن اینکه تعزیه به خاطر نمایشی بودنش با نحوه خوانش و لباس پوشیدن، بهتر در ذهن نوجوان می‌ماند. عنصر نمایشی تعزیه باعث می‌شود فقط یک سری حرف گفته نشود، بلکه به صورت بصری و شنیداری هم شخصیت‌ها جان می‌گیرند. نوجوان شخصیتی را می‌بیند که لباس سبز پوشیده و آواز محزون و دلنشینی می‌خواند و نقطه مقابلش کسی است که لباس قرمز پوشیده و خشن صحبت می‌کند. این تضادها برای مخاطب، زمینه‌های ارتباطی بیش‌تری را با اثر ایجاد می‌کند.
وی در پایان درباره ویژه‌برنامه «بر بال تعزیه» توضیح داد: در این مجموعه فرض بر این است که دو نوجوان می‌خواهند تعزیه را یاد بگیرند. این داستان برای نوجوانان جذاب است. از طریق بازخوردهایی هم که تا کنون داشته‌ایم استقبال خوبی از برنامه شده؛ حتی خود تعزیه‌خوان‌ها قدردان این برنامه بوده‌اند؛ چرا که این برنامه توانسته گوشه‌هایی از اهمیت هنر تعزیه را نشان دهد.
تعزیه ظرفیت‌های پنهان زیادی دارد
محسن عامری یکی از تهیه‌کنندگان مجموعه «بر بال تعزیه» درباره انتخاب نوجوانان حاضر در این پروژه توضیح داد: از دو نوجوان تعزیه‌خوان حرفه‌ای که در جشنواره‌های مرتبط صاحب مقام بوده‌اند، استفاده کرده‌ایم. یک علی‌اکبرخوان به نام امیرعباس مرادی و یک قاسم‌خوان به نام جواد مرادی هم در کنار شخصیت دیگری به نام آرمین کریمی‌که نقش مکمل دارد، در این داستان نقش ایفا می‌کنند.
وی ادامه داد: تعزیه‌خوانی به نوعی، میراث خانوادگی است و این دو نوجوان هم در خانواده‌ای با چنین پیشینه‌ای بزرگ شده‌اند. موافق‌خوان‌ها با آواز می‌خوانند و مخالف‌خوان‌ها با نثر. این از ویژگی‌های تعزیه است. نوجوانانی که صدایشان دو رگه شده، دو سه سالی از تعزیه فاصله می‌گیرند و وقتی برمی‌گردند یا موافق‌خوان می‌شوند یا مخالف‌خوان.
عامری در توضیحی بیش‌تر افزود: وحید گلستان کارگردان برنامه هم دبیر جشنواره رشد بوده است. بنابراین با نوجوانان فعال در این زمینه ارتباط داشته و از آن طریق نوجوانان انتخاب شده‌اند. به صورت کلی خانواده هنر تعزیه جمعیت محدودی دارد و همه یکدیگر را می‌شناسند.
وی درباره تأثیر هنر تعزیه بر نوجوانان اظهار داشت: قالب نمایش و به صورت کلی درام یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین اشکال یادگیری و آموزش است. درباره تعزیه می‌دانیم که یک آیین سوگواری ایرانی - اسلامی در قالب نمایش است. پس از گسترش اسلام در ایران این آیین با عاشورا و وقایع آن پیوند می‌خورد. به نظر من وقایع در قالب روایت‌های نمایشی در ذهن مخاطب بیش‌تر می‌ماند. بشر امروزی بیش‌تر شنیداری و بصری شده و شاید در گذشته افراد برای فراگیری مسئله‌ای در مجلسی شرکت می‌کردند یا کتاب می‌خواندند، ولی امروز به دلیل گسترش رسانه‌های دیداری و شنیداری، افراد به دنبال راه‌های انتقال متفاوتی می‌گردند. از این رو به ویژه درباره محتواهای دینی، قالب نمایش، اثربخشی بسیار زیادی دارد. تلاش می‌کنیم این جریان پایدار باشد و برآنیم که این قالب را به سمت فضای مجازی ببریم.
این تهیه‌کننده درباره نقش رسانه ملی در حمایت از هنر تعزیه به ویژه در ایام همه‌گیری کرونا که بخش زیادی از هنرمندان این عرصه امکان عرضه هنر خود را در مجامع عمومی ندارند، توضیح داد: تلویزیون می‌تواند بهترین پل در این زمینه باشد؛ به‌خصوص در این دوران، ضمن اینکه معانی ارزشمند دینی را می‌توان بارها بازتعریف و بازتولید کرد و پختگی آن در بازتعریفش شکل می‌گیرد.
وی درباره طراحی برنامه «بر بال تعزیه» توضیح داد: به دلیل اینکه برنامه متعلق به گروه سنی نوجوان بود، سعی کردیم از شخصیت‌هایی در تعزیه امام حسین (ع) استفاده کنیم که نزدیک به همین سن باشند. بنابراین تمرکز ما بر علی‌اکبرخوان و قاسم‌خوان بود که هم‌نسل نوجوانان امروز هستند و از طریق خودانگاری ارتباط بیش‌تری با بیننده برقرار کنیم. ضمن اینکه اگر نقاط ابهام تعزیه موشکافانه و با زبان نوجوان تحلیل شود و در کنار آن زیبایی‌شناسی داستان و اجرای آن سبب می‌شود که معانی اخلاقی عاشورا در ذهن نوجوان به خوبی شکل بگیرد.
عامری در ادامه افزود: همه جهان وامدار نوجوانان است. به عنوان مثال تعداد زیادی از شهدای جنگ تحمیلی ما 15 تا 17 ساله بوده‌اند. بنابراین هویت‌بخشی و جریان‌سازی می‌تواند به نوجوان در داشتن یک خط فکری مناسب کمک کند. مبانی فکری و اصول هر شخص، بین سنین 8 تا 14 سالگی شکل می‌گیرد. اینجاست که روایت‌های دینی می‌تواند به عنوان الگوهای صحیح برای نوجوان مطرح شود.
تصویربرداری در سالن رودکی و تکیه اعظم برقان
روزبه گیلانی دیگر تهیه‌کننده «بر بال تعزیه» درباره ویژگی‌های این برنامه توضیح داد: «بر بال تعزیه» ویژه‌برنامه‌ای 10 قسمتی است و بخشی از کار هم‌زمان در حال تصویربرداری است. پنج جلسه از کار در سالن رودکی و فضاهای عمومی تهران تصویربرداری شد و سه جلسه هم در تکیه اعظم برقان از قدیمی‌ترین تکایای ایران برگزار شد.
وی در توضیحی بیش‌تر درباره خط روایی این مجموعه افزود: دو نوجوان که دغدغه تعزیه دارند، مسیری را دنبال می‌کنند که طی آن به داود فتحعلی‌بیگی به عنوان چهره مؤثر و شناخته شده هنرهای نمایشی سنتی و آیینی می‌رسند. فتحعلی‌بیگی در سالن رودکی تئاتری به نام عمو هاشم (از تعزیه‌خوان‌های بنام ایران) را به روی صحنه می‌برد. طی این آشنایی در هر یک از این 10 قسمت، گوشه‌هایی از تعزیه اجرا و ضمن آن قواعد آن هم آموزش داده می‌شود در انتهای مسیر هم در تکیه اعظم تعزیه‌شان را برگزار می‌کنند.
گیلانی ادامه داد: در این میان، نوجوان سومی‌به نام نوید هم برایشان پویشی تبلیغاتی راه می‌اندازد و در فضای واقعی هم بعد از هر برنامه، 15 دقیقه اجرای زنده در فضای مجازی برنامه «بر بال تعزیه» داریم که شامل ارتباط مستقیم با چندین نوجوان تعزیه‌خوان از اقصی نقاط کشور و گفت‌وگو با مهمان‌های مختلف است.
گیلانی درباره نقش صداوسیما در حمایت از هنر تعزیه گفت: تاکنون صداوسیما کم‌تر به تعزیه پرداخته بود. بنابراین داده‌های آماری کمی وجود دارد، ولی در همین پنج قسمت بازخوردهای بسیار خوبی دیدیم و نشان می‌دهد که این جنس برنامه‌ها زمینه لازم را برای ساخت و پرداخت ویژه دارند؛ به ویژه که برنامه بار آموزشی هم دارد و به نظر می‌رسد به لحاظ مخاطب بستر لازم فراهم است. امیدوارم ادامه مسیر اثرگذاری فعلی را حفظ کنیم؛ چرا که نقش این سازمان در شناساندن، آموزش و حمایت از گنجینه معنوی هنر تعزیه بی‌بدیل و انکارناپذیر است.