25 آذر در تقویم رسمی‌کشور به نام «روز پژوهش» نامگذاری شده و دستگاه‌ها و نهادهای مختلف از 19 تا 25 آذر که به عنوان هفته پژوهش شناخته می‌شود برنامه‌های مختلفی را اجرا می‌کنند و ضمن قدردانی از پژوهشگران به تبیین اهمیت پژوهش در امور مختلف می‌پردازند. مرکز تحقیقات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران که متولی امر پژوهش در سازمان صداوسیماست و گسترده‌ترین مرکز پژوهشی سازمان صداوسیما به شمار می‌رود ماموریت‌هایی چون مطالعه، پژوهش و سنجش در زمینه‌های مورد نیاز صداوسیما با استفاده از روش‌‌های علمی‌به منظور سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، برنامه‌سازی، نظارت و ارتقای کیفی برنامه‌های رسانه ملی در چارچوب اصول و سیاست‌های سازمان صداوسیما و هماهنگی، ارزیابی و سازماندهی پژوهش‌های سازمان براساس نظام جامع پژوهش‌های رسانه‌‌ای را برعهده دارد.

به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، چند تن از مدیران و پژوهشگران مرکز تحقیقات و معاونت‌های سیما، صدا و سیاسی پیرامون پژوهش، اهمیت آن، اقدامات و افق آینده براساس نقشه راه سندتحول رسانه ملی برایمان نوشته‌اند که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.

 علی آنی‌زاده، مدیر فرهنگ مردم مرکز تحقیقات

پژوهش «اطلس بازی‌های ایران»؛ موضوعی جهانی، کلان طرحی ملی با رویکرد استانی

 هفته پژوهش و نکوداشت آن، فرصت مغتنمی است تا مهم‌ترین برنامه‌ها و اقدامات در دست اجرای واحدهای پژوهشی سازمان با محک سند تحول سنجیده شود؛ یکی از کلان‌ طرح‌های پژوهشی واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صداوسیما، مجموعه 31 جلدی «اطلس بازی‌های ایران» است که تاکنون فرایند پژوهش 25 جلد از آن اتمام یافته و 12 مجلد آن به زیور طبع آراسته شده‌است.

در این اثر تلاش شده مؤلفه‌های پژوهش‌های کاربردی و رسانه‌ای لحاظ شود، ازجمله زبان ساده به‌جای بیان دانشگاهی محض، نگاه عام‌گرایانه در عین تخصصی بودن موضوع، پرداخت چندبعدی به موضوع (عامیانه، ادبی، رسانه‌ای و مردم‌شناسی)، توجه خاص به گستردگی استفاده‌‌کنندگان به‌منظور افزودن به سطح دانش مخاطبان، رویکرد توصیفی و درعین‌حال راه‌حل‌گرا به‌منظور مناسب‌سازی بازی‌های سنتی برای زندگی امروزی و از همه مهم‌تر وزن‌دهی به موضوع بازی‌ها به‌عنوان موضوعی جهان‌شمول و درعین‌حال همسو با بند 5 بخش ب فصل 6 سند تحول.

 در این محور بر توسعه صنعت بازی‌های نوین ایرانی با مشارکت مرکز ملی بازی‌های رایانه‌ای باهدف افزایش زمان مصرف بازی‌های بومی تأکید شده‌است؛ محوری که در این پژوهش با توفّق فرهنگ اسلامی، بوم‌ها به‌خوبی محقق شده‌است. در این طرح بیش از 20 هزار صفحه سند و گزارش مردم‌نگاری فرهنگیاران سراسر کشور بازخوانی و استفاده شده‌است. این اسناد با فراخوان سید ابوالقاسم انجوی شیرازی -بزرگ سردبیر برنامه فرهنگ مردم و بنیان‌گذار مرکز فرهنگ مردم به‌عنوان قدیمی‌ترین بخش پژوهشی سازمان- گردآوری و به گنجینه فرهنگ مردم افزوده شده‌است.

 صادق لیراوی، سرپرست اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه

اداره‌ کل پژوهش‌های اسلامی رسانه و سند تحول

همه سازمان‌ها در گام دوم انقلاب اسلامی، به تحول اساسی برای همگام‌بودن با ضرورت‌های روز انقلاب اسلامی نیازمند هستند. در این میان، سازمان‌ صداوسیمای جمهوری اسلامی هم در دور جدید مدیریتی با ارائه سند تحول، گام مهمی‌برای هماهنگی با اهداف و بدنه انقلاب برداشت.

در این سند راهبردی، تحول در سه مؤلفه دیده شده‌است: تحول در محتوا، تحول در رویکرد و تحول در سازوکار. بی‌شک مهم‌ترین مؤلفه، تحول در محتواست؛ بدون تحول در محتوا، دیگر مولفه‌ها، روبنایی و صوری خواهندبود. تحول در محتوا به معنای آسیب‌شناسی گفتمان حاکم بر رسانه ملی و ایجاد گفتمانی معرفتی و اندیشه‌ای برگرفته از متون دینی و اندیشه‌های ژرف معماران انقلاب اسلامی است.

اینجاست که ضرورت مراکز پژوهشی و اندیشه‌ورز به میان می‌آید. بنابراین سیاستگذاران و مدیران ارشد رسانه ملی باید پژوهش و اتاق‌های فکر را رکن اساسی اجرای سند تحول بدانند و به لوازم آن پایبند باشند. اینکه مراکز فکر و اندیشه، نظاره‌گر سند تحول باشند و به بازی گرفته نشوند به این معناست که اراده جدی برای عملیاتی کردن تحول در سازمان وجود ندارد. براین اساس، اداره‌کل پژوهش‌های اسلامی رسانه در سال گذشته به بسیاری از بندهای تحول محتوایی ورود کرده که می‌توان به این مصادیق اشاره کرد.

در موضوع سبک زندگی انقلابی و تقابل با سبک زندگی غربی، علاوه بر نشریه«ساحت خانواده» که به موضوع خانواده دینی و انقلابی می‌پردازد، پژوهش‌هایی همچون«فرزندآوری و رسانه» هم به چشم می‌خورد. برای نقد غرب و هجو غربزدگی که از محورهای اساسی سند تحول است، نشریه«سیاحت غرب» با قدمت بیش از 20 سال فرهنگ غرب از نگاه اندیشمندان غربی را به نقد می‌کشاند. نشریه«اشارات ایام» در سال گذشته، زنان انقلابی و مادران حماسه‌ساز را معرفی کرد.

در موضوع مقابله با جریان ارتجاع و تطهیر پهلوی نیز می‌توان به پژوهشی با عنوان«سوژه‌های برنامه‌سازی در راستای تبیین مفاسد رژیم پهلوی» اشاره کرد.

 حسین دهقان منشادی، مدیر گروه فقه، اخلاق و رسانه اداره کل پژوهش‌های اسلامی قم

الزامات و موانع پیشرفت امور پژوهشی در سازمان صداوسیما

ازجمله الزامات پیشرفت پژوهش در رسانه ملی، هماهنگی محتوایی و تناسب ساختاری نهاد پژوهش سازمان با رویکرد تحولی جدید است. البته این موضوعی دوسویه است که از لزوم اعتلای پژوهش در رسانه ملی حکایت دارد؛ بندهای دوازده‌گانه محورهای تحول محتوایی، بندهای 2 و 3 و 5 محورهای تحول رویکردی و بندهای 4 و 8 و 10 محورهای تحول در سازوکارها به‌روشنی بیانگر این مهمند.

مفاد بند چهارم محورهای تحول رویکردی سند تحول سازمان صداوسیما نیز بیانگر لزوم مدیریت منسجم و سازمان‌دهی فراگیر پژوهشی بر اساس نیازسنجی یکپارچه در بدنه سازمان است. رهبر معظم انقلاب نیز با تأکید بر پژوهش، در این خصوص می‌فرمایند: «همه‌ کارها، ازجمله مسئله‌ تحقیق و علم، مدیریت سازمان‌یافته لازم دارد.».

پژوهش رسانه‌ای باید در خدمت ارتقای جایگاه سازمان در سطح ملی و بین‌المللی قرار گیرد. به همین منظور ضرورت دارد این پژوهش با اهداف کلان انقلاب اسلامی هماهنگ باشد. لازمه این مسئله، نقش فعال پژوهش در کمک به ایجاد الگویی مطابق با نظریه انقلاب اسلامی در نظریه‌پردازی رسانه‌ای و ترسیم رؤیای مطلوب رسانه انقلاب اسلامی است.

جریان پژوهش در فراگرد انتقال پیام، جز با تعهد مدیران و برنامه‌سازان به پژوهش، تجمیع ظرفیت‌ها و امکانات پژوهشی و استفاده از پژوهشگران بینارشته‌ای آشنا با رسانه محقق نخواهدشد. این در حالی است که نگاه‌های سلیقه‌ای و گزینشی به پژوهش، نبود احساس نیاز به بازوی پژوهشی در مدیریت و تولید، مرجعیت برنامه‌ساز، اتکا به دانش شخصی و عملکرد جزیره‌ای مجموعه‌های پژوهشی سازمان، موانعی جدی در مسیر اعتلای پژوهش در رسانه ملی است.

 مجتبی غلامحسینی، مدیر پژوهش استان‌ها و خارج از کشور مرکز تحقیقات صداوسیما

پژوهش هویت‌محور و عدالت‌گستر، نیاز رسانه ملی در دوره تحولی سازمان

پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی در کشورهای پیشرفته، گویای این واقعیت است و این مهم در سازمان صداوسیما نیز موردتوجه ویژه قرار دارد.

فعالیت‌های تحقیقاتی و دستاوردهای پژوهشی، بدون مطالعه دقیق نیازها و بدون برنامه روشن و اولویت‌بندی شده، خسارت بزرگی به همراه خواهندداشت؛ چنانکه گاه دست‌اندرکاران پژوهشی را گرفتار کار تکراری می‌کنند و گاه، استعدادها و توانمندی‌ها را به مسائل غیرضروری مشغول می‌سازند. پژوهشگران برای رفع این مشکل باید در کارهای علمی و در تحقیق و پژوهش، اولویت‌ها را رعایت کنند و آنچه را بیش‌تر موردنیاز سازمان و مخاطبان آن است ترجیح دهند. در این زمینه، تأثیر پیام رادیو و تلویزیون، این ابزار قدرتمند را بر افکار عمومی و عملکرد آن بر مخاطب، نباید ازنظر دور داشت. تلویزیون امکان تماس افراد با واقعیاتی را فراهم می‌سازد که دسترسی به آن‌ها برای عموم مخاطبان میسر نیست.

در سال‌های اخیر با تحولات پدیدآمده در عرصه تحقیق و پژوهش، برنامه‌ها بیش‌تر از گذشته بر اساس نیازهای سازمان تولید می‌شوند. 25 آذر و روز پژوهش، فرصت مناسبی است تا ضمن توجه ویژه به پژوهش و پژوهشگر، نقاط قوت و ضعف این روند مورد بررسی قرار گیرد. نام‌گذاری یک هفته در تقویم رسمی‌کشور به نام«هفته پژوهش و فناوری» نشان از اهمیت این موضوع دارد.

همچنین باید اشاره کرد که در دوره تحولی سازمان به این موضوع که پژوهش باید در خدمت رسانه ملی باشد بسیار اهمیت داده شده و از انجام پژوهش‌هایی که در پیشبرد اهداف سازمان نقشی ایفا نمی‌کنند جلوگیری به‌عمل‌آمده‌است. مطرح‌شدن پژوهش‌های کاربردی انجام‌شده در دورترین نقاط کشور در مراکز علمی و پژوهشی و نمایش و بیان آن از طریق سازمان صداوسیما گواه دیگری بر شعار هویت‌محوری و عدالت‌گستری است.

شعار مذکور در تولید برنامه‌های تلویزیونی افزایش چشمگیری داشته به‌طوری‌که همه افراد و قشرهای مختلف کشور باید سهمی از قاب رسانه ملی داشته‌باشند. از وظایف مهم دیگر بخش مدیریت پژوهش استان‌ها و خارج از کشور در اداره‌کل پشتیبانی و هماهنگی پژوهش علاوه بر ارزیابی و نظارت پژوهش‌های انجام شده در مراکز استان‌ها، انجام اثرسنجی، نیازسنجی و نظرسنجی از مخاطبان و قشرهای مختلف درخصوص موضوعات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و همچنین برنامه‌های مختلف صداوسیماست که در این زمینه همکاران پرسشگر ما در سراسر کشور و صداوسیمای مراکز استان‌ها بازوهای توانمند اجرایی آن هستند که ناگفته نماند در حال حاضر جزو کم‌توقع‌ترین گروه از همکاران سازمانی هستند که در شرایط مختلف ازجمله شرایط بد اقتصادی و بدی آب‌وهوا و شرایط نامساعد جوّی به جمع‌آوری نظرات مردم اقدام می‌کنند که هنوز به جایگاه اصلی خود با توجه به این وظیفه مهم سازمانی تعریف شده دست پیدا نکرده‌اند.

همچنین به‌منظور به دست آوردن نتایج متقن در این خصوص برای اولین بار آموزش نحوه فهرست برداری از بلوک‌های ساختمانی در مردادماه سال 1402 در نشست تخصصی در مرکز تحقیقات برای مدیران پژوهش و مسئولان اجرای مراکز استان‌ها برگزار شد که اولین مرحله انجام آن از آبان ماه سال جاری در همه مراکز شروع شده‌است. شایان ذکر است که ملاک اطلاعات آخرین سرشماری انجام شده مرکز آمار ایران است.

درعین‌حال سامانه نظرسنجی تلفنی مرکز تحقیقات از دیگر مزایای روش اجرای نظرسنجی است که از اواخر سال 1387 به‌صورت کاملاً الکترونیکی راه‌اندازی شده است و در حال حاضر با بیش از 30 کاربر وظیفه نظرسنجی‌های ملی در سراسر کشور را به عهده‌دارند و در همین زمینه پیگیر راه‌اندازی سامانه نظرسنجی تلفنی در مراکز استان‌ها هستیم تا هر مرکز استان بتواند در نظرسنجی‌های تلفنی با توجه به بحث‌های زبانی، قومی و هویتی مستقل عمل کند. همچنین شماره تلفن‌های واقعی مشترکان در سراسر کشور بدین منظور برای اولین بار نیز دریافت شده‌است که به‌مراتب مسئله مهمی‌برای اجرای دقیق این‌گونه نظرسنجی‌هاست. در آخر هفته پژوهش را به همه تلاشگران و فعالان عرصه پژوهش در رسانه ملی تبریک عرض می‌کنم.

رضا اسمی، مدیر گروه اجتماعی مرکز تحقیقات

پژوهش، مبنای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی

پژوهش به مجموعه فعالیت‌های خلاق، نوآورانه، نظام‌یافته و برنامه‌ریزی‌شده‌ای اطلاق می‌شود که باهدف و در جهت گسترش شناخت مرزهای علمی و کاربرد این دانش برای بهبود زندگی و به‌طور خلاصه در جهت نوآوری و ایجاد فرآورده‌ها، فرایند‌ها، وسایل و ابزار، نظام‌ها، خدمات و روش‌های جدید که در پایان منجر به رشد و توسعه می‌شود، صورت پذیرد. توسعه و شکوفایی جوامع درگرو تراز علمی‌بالا و رشد پژوهش‌های بنیادی و کاربردی است.

بر همین قیاس توجه به امر پژوهش و اعتبار مراکز پژوهشی مشروط بر اهتمام جدی و واقع‌بینی تصمیم‌گیرندگان این عرصه است که رسانه ملی و به تبع آن مرکز تحقیقات از این قاعده مستثنا نیست. گروه اجتماعی اداره کل افکارسنجی به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های مرکز تحقیقات صداوسیما همانند دیگر زیرمجموعه‌ها در امتداد مأموریت‌ها و اهداف محوله و همسو با سند تحول سازمان از سال گذشته تاکنون طرح‌های پژوهشی متعددی را در دستور کار داشته‌است.

به همین منظور در حوزه شناخت دقیق نگرش‌ها و نیازهای اجتماعی و روند تغییرات و عوامل تأثیرگذار بر آن‌ها و همچنین تحلیل وضعیت و درک وقایع سیاسی و اجتماعی به‌منظور پیشی گرفتن بر جریانات و بحران‌های کشور پژوهش‌های متعددی انجام داده است.

 از بین مهم‌ترین پژوهش‌هایی که در این مجموعه انجام‌گرفته که البته بیش‌تر آن‌ها در سطح ملی بوده‌است می‌توان در حوزه خانواده، ازدواج و فرزندآوری، در حوزه اجتماعی، سرمایه و اعتماد و امنیت اجتماعی، امید به آینده، مهاجرت، گروه‌های مرجع در انتخابات، هویت جمعی ایرانیان و شاخص‌های کیفیت زندگی و رضایت از زندگی را برشمرد.

 نکته حائز اهمیت اینکه تحلیل نهایی این پژوهش‌ها حاوی نتایج قابل‌تأملی است که در صورت استفاده بیش‌تر در سیاست‌گذاری‌ها و در جهت برون‌رفت از بحران‌های فعلی کشور می‌تواند غایت پژوهش را محقق سازد ازاین‌رو شایسته است حاصل زحمات پژوهشگران به‌طور جامع و کاربردی مورداستفاده قرارگرفته و انتظار می‌رود هم‌زمان با پاسداشت هفته پژوهش با اهتمام و عنایت مدیران ارشد رسانه ملی حلقه مفقوده‌ای که همواره بین حوزه پژوهش و سیاست‌گذاری و تولید فاصله انداخته است برطرف گردد و افق‌های روشنی فراروی این عرصه پدید آید.

 دکتر هادی البرزی، مدیرکل اخبار داخلی خبرگزاری صداوسیما

جریان سازی خبری پژوهش‌محور

پژوهش، حلقه اول چرخه تولید و انتشار محتوای اخبار است، عجین شدن ویژگی‌های پژوهش یعنی نگاه همه جانبه و عمیق به موضوعات با محتوای خبری که ویژگی‌هایی چون صحت، دقت و سرعت را دارد، حاکی از تولیداتی است که از یک سو باید از شاخص‌های خبری یعنی واقعی، عینی، ملموس و مصداقی بودن تبعیت کند و از سوی دیگر باید ویژگی‌های پژوهش علمی یعنی مسئله‌محور بودن، مستند بودن، داشتن نگاه عمیق، هدفمندی و تخصصی بودن را داشته باشد.

در دوره تحولی جریان‌سازی سندمحور و لزوم پیگیری قوانین معطل مانده یا انجام نشده، گونه جدیدی از پژوهش را موردنیاز ساخت که توانایی شناخت، بررسی و اکتشاف این قوانین مهارت خاصی می‌طلبید. به عبارت دیگر در جریان‌سازی هدفمند سندمحور که در طول یک فرایند و به صورت تدریجی، نظام‌مند، مستقیم و غیرمستقیم ارائه می‌شود، تنظیم پیوست رسانه‌ای، پیگیری موضوع در همه قالب‌ها و فرآورده‌های خبری از زیرنویس گرفته، تا خبرمکتوب و مکتوب با صدا تا تولید وی سی و گزارش‌های خبری، شکست آنتن و ارتباط زنده و برنامه‌های گفت‌وگومحور و... را شامل می‌شد.

اگر هدف غایی جریان سازی سندمحور را اثرگذاری بر مخاطبان بدانیم، این نوع جریان سازی، هدفمند و با اجرای تکنیک‌های مطرح‌شده برای اثرگذاری بر مخاطب و همراه سازی افکار عمومی است که در یک حوزه تعیین شده صورت می‌گیرد.

این نوع جریان‌سازی خبری که به صورت مستمر صورت می‌گیرد، از روش‌های مختلف، از جمله برجسته سازی و چارچوب بندی در پوشش خبری استفاده می‌کند تا هم از افکارعمومی‌بخواهد که در مورد عملیاتی نشدن این سند بر زمین مانده یا در مورد چه موضوعی تأمل کند و هم از افکار عمومی‌بخواهد، چگونه فکر کنند. در این نوع جریان سازی باید مراحل زیر را در مد نظر داشت:

سیاست‌گذاری خبری، پژوهش مناسب برای پیدا کردن سندی که بیش‌ترین ذینفع را دارد و از یک طرف زیربنای اجرای سایر قوانین بوده و یا بیش‌ترین منفعت را دارد و از طرف دیگر از نظر زمانی در مدت کوتاهی، قابل اجراست. ورود به اینگونه پرونده‌ها و موضوعات که دارای چشم‌انداز حل مسئله و راه حل است از مهم‌ترین ویژگی‌های مورد استفاده در انتخاب قوانین است.

برای یافتن این قوانین چه باید کرد؟ از چه روش‌هایی باید استفاده کرد؟ یکی از راه‌ها تشکیل جلسات اندیشه‌ورز با روش طوفان فکری با حضور متخصصان و کارشناسان حوزه مربوطه است. راه دیگر رجوع به پژوهش‌های اسنادی مراکز پژوهشی دیگر است. مرکز پژوهش‌های مجلس و سایر نهادها که مداخله در تدوین و اجرای قوانین دارند، می‌توانند در این زمینه کمک زیادی کنند و نهایتاً بررسی مسائل به صورت میدانی و استقرایی برای یافتن مسائل و راه حل‌های قانونی است که روی زمین مانده و عملیاتی نشده‌است.

 محمد جواد شعبانی، مدیر کل پژوهش معاونت سیما

ایجاد تحول، نیازمند آرایش رسانه‌ای جدید

با تبریک هفته پژوهش و عرض خداقوت به همکاران ارجمند پژوهشگر، بدون شک رشد و پیشرفت کشورها، سازمان‌ها و حتی افراد، مدیون و مرهون پژوهش و تحقیق است و هیچ‌کس بدون تحقیق و تفحص و غور در علوم، به جایی نرسیده و نخواهدرسید. در سازمان صداوسیما که به‌دلیل جایگاه منحصر به‌فرد و رسالت عظیمش، نیاز به پژوهش‌های دقیق، بیش از دیگر نهادها و سازمان‌ها احساس می‌شود، تعمق در عرصه‌های رسانه‌ای نظیر هدف‌شناسی، پیام‌شناسی، مخاطب‌شناسی، روش‌شناسی، ابزارشناسی، موقعیت‌شناسی و... از لوازم توفیق رسانه‌ملی در اجرای وظیفه خطیر خود که همانا«انتقال صحیح پیام به مخاطب و گسترش معارف دینی و مقاصد انقلابی» است، به‌حساب می‌آید و بالطبع نیل به این اهداف، نیازمند پژوهش دقیق رسانه‌ای در عرصه‌های مذکور است.

 با عنایت به فضای حاکم بر دوره اخیر مدیریتی سازمان که با واژگان پرمغزی نظیر تحول، عدالت‌گستری، هویت‌محوری و نظایر آن عجین شده و نیز با امعان‌نظر به فعالیت شبانه‌روزی رقبای معاند رسانه‌ای، لازم است حوزه‌های تحقیق و پژوهش بیش از پیش مورد توجه و عنایت مسئولان محتوایی و تولیدی سازمان قرار بگیرند.

 از آنجاکه ایجاد تحول، نیازمند آرایش رسانه‌ای جدید در حوزه‌های ساختاری و محتوایی است، «اداره‌کل پژوهش سیما» اقدام به بازآرایی ساختاری و تعریف وظایف و خویشکاری‌های نوین خود کرده و اجرای پژوهش‌های«بنیادین» و«کاربردی»، آینده‌پژوهی در عرصه رسانه‌های دیداری، خدمت‌رسانی پژوهشی به حوزه‌های تولید، تهیه و ارائه بسته‌های پژوهشی در ‌مناسبت‌ها و رویدادها (نظیر انتخابات پیش‌رو)، طراحی و راه‌اندازی سامانه پژوهشی آرشیوی سیما (سپاس) و... را در دستور کار خود قرار داده‌است.

 مهدی میرمظاهری، مدیر پژوهش معاونت صدا

پژوهش در معاونت صدا

«مدیریت پژوهش معاونت صدا»، پس از سال‌ها سکوت، در طلیعه آغاز دیگر است و با اتخاذ تدبیر در شناخت کارکرد خود که مبتنی بر مرور تجربه‌های تاریخی، از گذشته تا امروز است؛ به چشم‌انداز درخشان آینده امیدوار است: «تلاش مستمر برای ارتقای سطح توانایی و مهارت علمی و تخصصی پژوهشگران با برگزاری دوره‌های آموزشی، حرکت به سمت پشتیبانی محتوایی از قرارگاه‌های تأسیسی در معاونت صدا باهدف واقعیت یافتن بیش‌ازپیش اهداف مندرج در«سند تحول رسانه ملی» و کوشش‌ها در ایجاد سازوکارهای مناسب به‌منظور استفاده از یافته‌های پژوهشی و پیمایشی مراکز پژوهشی داخل و خارج از سازمان در شبکه‌های مختلف رادیویی»، همگی گوشه‌هایی از آغاز پرواز دوباره صدا در سپهر رسانه‌ای کشور است.

 البته تلاش برای نشر مطالب پژوهشی به‌روز و مرتبط در قالب ماهنامه«صدای پژوهش» را نیز باید به این فهرست افزود که در نوع خود، قابل‌توجه به نظر می‌رسد.

 فراموش نباید کرد که ما در ابتدای این راه هستیم و تردیدی نیست به هر میزان که کارکرد خود را به اقتضای شرایط بشناسیم و اهداف سازمان و معاونت را در این چارچوب پیگیری کنیم و در پیگیری‌ها مصمم باشیم، بهتر می‌توانیم پشتیبان مناسب محتوایی صدای جمهوری اسلامی در ایفای وظایف باشیم و در برابر هیاهوی رقیبان در جنگ بی‌پایان روایت‌ها، چهره قدرتمندتری از روایت مطلوب خود ارائه دهیم و ابتکار عمل را در دست بگیریم و  در این پیچ تاریخی جریان‌ساز باشیم که نمود بارز آن در غزه مقتدر اما مظلوم است که پس‌لرزه‌های فراوان به دنبال دارد و آمادگی همگان را طلب می‌کند.

 غلامرضا حبیبی، پژوهشگر مرکز تحقیقات

الزامات پژوهش در سازمان از منظر اهمیت مخاطب شناسی در رسانه ملی

رسانه ملی برای حفظ محبوبیت در جذب مخاطبان و به‌منظور طراحی محصولات خود در موضوعات و قالب‌های برنامه‌سازی، نیازمند شناخت علمی جامعه مخاطبان است؛ مخاطبی که به دلیل برجسته شدن فردیت و دانش عمومی در مواجهه با رسانه، نقشی فعال دارد و دیگر مصرف‌کننده رسانه به شمار نمی‌رود. همین امر، پژوهش در حوزه مخاطب‌شناسی را متحول کرده‌ است.

در این نگاه، مخاطب منفعل به مخاطب گزینش‌گر تبدیل می‌شود که در تعامل با رسانه نقش فعالی دارد و می‌تواند پیام‌های رسانه‌ای را بازآفرینی کند. با توجه به نظریه‌های دریافت، ضروری است در کنار«سنجش میزان و رضایت مخاطبان»، «اثرسنجی برنامه»، «نیازسنجی» و«الگوی مصرف مخاطبان» که از فعالیت‌های جاری این مرکز است به«گونه شناسی مخاطبان» نیز پرداخته شود تا از وضعیت موجود فراتر برود و شناخت عمیق‌تری از مخاطبان حاصل شود.

با توجه به اهمیت مخاطب‌شناسی در پیشبرد سیاست‌های رسانه ملی، گونه‌شناسی مخاطبان می‌تواند علاوه بر فراهم آوردن امکان گروه‌بندی (طبقه‌بندی تفاوت‌ها و شباهت‌ها که لزوماً ماهیت ثابتی ندارند) و شناخت دقیق مخاطبان، زمینه تولید اثربخش‌تر برنامه‌ها را فراهم کند، تا ضمن ارتقای کیفیت برنامه‌ها، در جذب مخاطبان فعال موفق شود. شایان‌ذکر است در شرایط مطلوب آنچه از نتایج پیمایش‌ها و نظرسنجی‌‌های حوزه مخاطب شناسی حاصل می‌شود شناخت مخاطبان رسانه از دیدگاه رفتاری است که از مهم‌ترین جنبه‌های شناخت مخاطبان است.

 عملکرد اداره کل سنجش مخاطب از سال گذشته تاکنون

سید علی موسوی میرکلایی، مدیرکل سنجش مخاطب مرکز تحقیقات

بی تردید، پژوهش عامل ارتقای کیفیت و اثربخشی محصولات سازمان‌های رسانه‌‌ای، به‌ویژه رسانه ملی است. ازاین‌رو تحقق اهداف رسانه ملی در جذب و اقبال مخاطبان درگرو افزایش اثربخشی حوزه پژوهش است. شاید بتوان مخاطب را مهم‌ترین رکن ارتباطی دانست؛ چراکه هرگونه ارتباط با هدف اثرگذاری بر مخاطب صورت می‌گیرد.

ازاین‌رو شناخت مخاطب فعال، کنشگر و گزینشگر را می‌توان لازمه نیل به اهداف خاصی دانست که سیاست‌گذاران و برنامه‌سازان رسانه ملی درصدد دستیابی به آن هستند. در چنین شرایطی اعتبار رسانه به‌طور عام و رسانه ملی به‌طور خاص به میزان رضایت و اقناع مخاطبان وابسته است. بنابراین و با همین رویکرد اداره کل سنجش مخاطب مرکز تحقیقات سرفصل‌های فعالیت‌های پژوهشی خود را در زمینه‌های«شناسایی نیازها، انگیزه‌ها، علایق و ترجیحات مخاطبان»، «ارائه تصویری جامع و پویا از مخاطبان»، «بررسی زمینه‌ها و ابعاد تأثیرپذیری مخاطبان و نحوه سنجش آن»، «ترسیم روندها و الگوهای استفاده مخاطبان از رسانه ملی» و «گونه‌شناسی مخاطبان بر اساس ویژگی‌های مختلف» سامان داده و پیش می‌برد.

این اداره کل متشکل از سه گروه«سنجش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی»، «مخاطب‌پژوهی و مصرف رسانه‌ای» و«علوم شناختی و اثرسنجی» است. مهم‌ترین وظیفه گروه«سنجش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی»، سنجش میزان بیننده سریال‌های تلویزیونی، برنامه‌های شاخص سیما و میزان شنونده برنامه‌های شاخص صداست. نظرسنجی‌های ویژه‌ای نیز در مناسبت‌های مختلف مانندِ نوروز، رمضان، محرم، شب یلدا و دهه فجر صورت گرفته‌است. در اتفاقات و حوادثی مانند جنگ غزه نیز نظرسنجی‌های برنامه‌ای ویژه‌ای انجام شده‌است. گزارش‌های دیگری مانند میزان مخاطبان برنامه‌های نمایش خانگی، نظر مردم درباره محتوای برنامه‌هایی مانند«بی‌کرانه»، «حسینیه معلی» و«نون خ »4 نیز پژوهش و نگارش شده‌اند. علاوه بر این مطالعه ویژه‌برنامه«محفل» از دیدگاه عناصر برنامه‌سازی مبتنی بر روش کیفی نیز در این گروه انجام شده‌است.

عمده فعالیت‌های گروه«مخاطب پژوهی و مصرف رسانه‌ای»، سنجش مخاطبان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران (شامل مخاطبان سیما، صدا، اخبار سیما، اخبار صدا و مخاطبان خردسال، کودک و نوجوان) و مخاطبان سایر رسانه‌ها ازجمله ماهواره، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی است. علاوه بر آن سنجش سواد رسانه‌ای، نیازسنجی از مردم درباره برنامه‌های سیما، سنجش اعتماد و رضایت مخاطبان و رصد روند مخاطبان رسانه‌ها در دنیا ازجمله فعالیت‌های این گروه است.

پژوهش‌های گروه«علوم شناختی و اثرسنجی»، معطوف به راهبردهای سه‌گانه تحولی سازمان (محتوا، رویکرد و سازوکار) و «استقرار نظام اثرسنجی به‌موازات نظام نظرسنجی کنونی» است. اثرسنجی «حسینیه معلّی» و سریال«بازپرس» به روش کمّی (بیننده/غیربیننده) و برنامه«پاورقی» به روش شبه‌آزمایشی (پیش و پس از تماشا) انجام شده‌است. اثربخشی پیام‌های رسانه ملی به لحاظ اقناعی و شناختی، از طریق مطالعه نحوه بازنمایی راهبردهای محتوایی سند تحول در قالب جاذبه‌های رسانه‌ای در سریال «نون‌خ‌4»، برنامه«جهان‌آرا» و«سریال‌های یک دهه اخیر» بررسی شده و تحلیل شناختی تعامل کاربران رسانه‌های اجتماعی در خصوص«حسینیه معلّی» و سریال «نون‌خ‌4» به روش داده‌کاوی در حال اجراست. در کارنامه ارزیابی جامع سریال-های«آتش و باد»، «بازپرس»، «گیل‌دخت» و«نون‌خ‌4» نیز معیارهای گوناگون ازجمله ارزیابی خبرگان (زیبایی‌شناختی و محتوایی) در مد نظر بوده‌است.

افکارسنجی صداوسیما؛ یک برند ملی است

محمدرضا رضایی بایندر، مدیرکل افکارسنجی

رسانه‌ها، برای آگاهی از دیدگاه‌ها، نظرات، انتظارات اولویت‌ها و ترجیحات گروه‌های مختلف مخاطبان خود، سازوکارهای متعددی به کار می‌گیرند که پیمایش‌های اجتماعی و افکارسنجی از مهم‌ترین و معتبرترین آن‌هاست. مرکز تحقیقات صداوسیما به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد افکارسنجی در ایران عهده‌دار این وظیفه خطیر است. وجه متمایز مرکز تحقیقات با سایر مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی وابسته به سازمان‌های رسانه‌ای، این است که مرکز تحقیقات علاوه بر تأمین نیازهای پژوهشی رسانه ملی، مهم‌ترین مرکز افکارسنجی حاکمیتی در ایران نیز به شمار می‌رود.

ازاین‌رو همه ملزومات و پیش‌نیازهای لازم اعم از نیروی انسانی متخصص و متعهد، مجموعه امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و سازوکارها، روندها و فرایندهای تسهیلگر فراهم شده‌است تا با انجام افکارسنجی‌ها و پیمایش‌های ملی، یافته‌ها و نتایج علمی- پژوهشی در کوتاه‌ترین زمان و با بهترین کیفیت و اعتبار در دسترس کاربران در سطوح مختلف قرار گیرد.

امروزه«افکارسنجی صداوسیما» یک ویژند ملی در کشور بوده و به‌عنوان«دیدبان افکار عمومی در نظام جمهوری اسلامی» شناخته می‌شود. نتایج پیمایش‌ها و پژوهش‌های آن همواره مورد وثوق و تحسین مسئولان ارشد کشور است. دستاوردهای فراسازمانی «افکارسنجی صداوسیما» چشمگیر بوده و باعث اعتلای نام سازمان در نهادهای حاکمیتی و مجامع علمی- پژوهشی شده‌است.

مرجعیت مطلق در نظرسنجی‌های انتخاباتی و دستیابی به دقیق‌ترین برآورد از مشارکت و رأی مردم، تعامل بی‌سابقه و ارائه مشاوره به نهادهای حاکمیتی، تقنینی و اجرایی کشور و ابتنای آن‌ها بر یافته‌ها و نتایج افکارسنجی در تدوین راهبردها و سیاست‌ها، نقش‌آفرینی«افکارسنجی صداوسیما» را در عالی‌ترین سطوح تصمیم‎سازی و تصمیم‌گیری کشور رقم‌زده و جایگاه مرکز تحقیقات را در بین مجامع علمی -پژوهشی و مراکز افکارسنجی متمایز و ممتاز جلوه داده‌است.

گستره عملکرد«افکارسنجی صداوسیما» با هیچ‌یک از مراکز علمی- پژوهشی و مؤسسات افکارسنجی در کشور قابل مقایسه نیست. ازنظر گستره موضوع تمام تحولات افکار عمومی ایرانیان را بهنگام و فراگیر رصد و پایش می‌کند و تقریباً هیچ موضوع مهمی نیست که افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهد و اداره کل افکارسنجی در آن خصوص، اطلاعات دقیق و معتبری نداشته‌باشد.

 همچنین اداره کل افکارسنجی باهدف دستیابی به شاخص‌های ملی در حوزه‌های مختلف، پیمایش‌های ملی درباره 50 شاخص ملی در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی را سامان‌دهی و اجرا کرده و یافته‌های روندی آن‌ها در قالب‌های متنوع به‌صورت هدفمند انتشار یافته است. این دستاورد منحصربه‌فرد است و هیچ مرکز علمی-پژوهشی یا مؤسسه افکارسنجی در این حوزه یارای رقابت با مرکز تحقیقات صداوسیما را ندارد.

 مرکز تحقیقات، چشم بینای سازمان در مسیر تحقق تحول

رضا امیراحمدی، مدیرکل پشتیبانی و هماهنگی پژوهش مرکز تحقیقات صداوسیما

شورای فرهنگ عمومی ایران، 25 آذر را در تقویم رسمی، روز پژوهش و فناوری اعلام کرده‌است. باوجود این نام‌گذاری نمادین، روشن است که در این زمان، لحظه‌ای نمی‌توان از پژوهش و پیمایش غافل ماند و هیچ بخشی از زندگی اجتماعی، بی‌نیاز از تحقیقات بدیع و به‌روز نیست. بر همین اساس، اداره‌کل پشتیبانی و هماهنگی پژوهش مرکز تحقیقات سازمان می‌کوشد با راهگشایی‌های عالمانه و روشمند برای ریل‌گذاری حرکت روبه‌جلو جامعه مبادرت ورزد، با اجرای اثرسنجی‌های علمی و متقن، تأثیر پیام رسانه را بر مخاطب رصد کند، با اجرای نیازسنجی‌ها و نگرش‌سنجی‌ها به تولید محتوای فاخر برنامه‌ها کمک کند و با انجام افکارسنجی‌ها و نظرسنجی‌ها، عملکرد حوزه‌های گوناگون سازمان و کشور را از نگاه مردم به‌ویژه مخاطبان رسانه، شفاف و آینه‌وار بررسی کند.

بدیهی است توفیق در این مسیر، مستلزم پایش نو به نو تحولات جامعه است. از همین رو این اداره کل با همکاری واحدهای پژوهش مراکز صداوسیمای استانی، اهتمام ویژه‌ای به انجام پژوهش‌های راهبردی‌وکاربردی و پیمایش‌های میدانی داشته است تا سپهر گذشته، حال و آینده رسانه و جامعه را همچون رشته‌های پیوسته مورد تدقیق و آسیب‌شناسی قرار دهد. این اداره‌کل با دارا بودن حوزه‌های فعالیتی گوناگون همچون سال‌های پیش، سالی پرتکاپو و فعال را طی می‌کند و قطعاً به‌واسطه انجام نظرسنجی‌های انتخابات مجلس شورای اسلامی (اسفند سال جاری) شیب این فعالیت‌ها تندتر خواهدشد.

در همین چارچوب از ابتدای سال تاکنون نزدیک به 130 نظرسنجی (اعم از حضوری و تلفنی) با موضوعات مختلف افکارسنجی و سنجش مخاطب، با حداکثر دقت در حداقل زمان، به همت همکاران ستاد و واحدهای پژوهش مراکز اعم از مدیران پژوهش، پژوهشگران، مسئولان اجرای نظرسنجی و مهم‌تر از همه پرسشگران ساعی، صادق و زحمتکش مرکز در سراسر کشور انجام شده‌است. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های این اداره‌کل در سال جاری، برگزاری نشست تخصصی - آموزشی مدیران پژوهش و مسئولان اجرای نظرسنجی مراکز (مرداد  1402 - تهران) است که در آن جدیدترین روش‌های انجام نظرسنجی با تأکید بر تهیه فهرست و چارچوب زیر جامعه‌های هدف (فهرست برداری) توسط مجرب‌ترین استادان، تدریس و آموزش داده ‌شده‌است.

انجام فهرست‌برداری مراکز استان‌ها برای اولین بار در نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات سازمان (که در میان تمام مؤسسات نظرسنجی معتبر کشور نیز بی‌سابقه است) باعث دقیق‌تر شدن نتایج پیمایش‌‌ها می‌شود، چراکه نمونه‌گیری‌ها با حداکثر قواعد علمی انجام و نمونه‌ها به‌صورت کاملاً تصادفی انتخاب خواهندشد. در همین زمینه، مستندسازی و تصویربرداری تمام مراحل انجام فهرست‌برداری آزمایشی از آموزش پرسشگران تا مراجعه به در منازل پاسخگویان، با مساعدت، محبت و همت مدیرکل و همکاران  مرکز کرمان در آبان ماه سال جاری انجام شد تا الگوی مطمئنی برای انجام فهرست‌برداری دقیق توسط سایر واحدهای پژوهش مراکز استانی باشد.

از دیگر فعالیت‌های مهم این اداره کل، تهیه بانک اطلاعات تلفن ثابت خانوارهای کل کشور (تقریباً 26 میلیون خانوار ایرانی) و نمونه‌گیری کاملاً تصادفی، حتی از بین خانوارهای ساکن دورترین نقاط ایران عزیز است. ضمن آنکه اندازه نمونه نظرسنجی‌های تلفنی مرکز، مشابه معتبرترین مؤسسات نظرسنجی دنیا (مانند گالوپ ایپسوس، یوگاو، پیو، مریلند و ...) به حدی افزایش یافته است تا میزان خطای احتمالی به حداقل برسد. در بخش پژوهش نیز تهیه نقشه راه سند تحول رسانه استانی در برخی مراکز و ارائه پژوهش‌های کاربردی و بنیادی به برنامه‌سازان باعث تقویت محتوا و کیفیت‌ برنامه‌ها شده‌است.

به‌منظور انجام پژوهش‌های غنی و باکیفیت‌تر، جذب پژوهشگران مجرب و متخصص در حوزه‌های گوناگون بسیار ضروری و لازم به نظر می‌رسد، چراکه متأسفانه در حال حاضر به‌طور متوسط در هر مرکز صداوسیما در استان‌ها کم‌تر از دو پژوهشگر مشغول به فعالیت هستند. بودجه انجام پژوهش‌های برون‌سپاری ‌نیز ناکافی ‌است و برای انجام پژوهش مطلوب و باکیفیت توسط پژوهشگر متخصص به رسانه که ‌بیرون ‌از سازمان ‌است نفع و جذابیت مالی ندارد. دراین‌بین کماکان چالش دوگانگی مدیریت ستاد برای پژوهش مراکز استانی لاینحل باقی‌مانده و بر مشکلات فرایند انجام صحیح و اصولی پژوهش‌ها افزوده‌است.

زیرساخت‌های مستهلک و فرسوده سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، تخصیص ندادن بودجه کافی و مکان فیزیکی برای ارتقا یا راه‌اندازی سامانه نظرسنجی تلفنی تهران و مراکز استان‌ها،  بودجه کم (نسبت به سایر مؤسسات نظرسنجی معتبر کشور) برای حق‌الزحمه پرسشگران و نبود سازوکار سازمانی برای تعیین تکلیف وضعیت ‌بیمه ‌اجباری، لحاظ کردن سختی کار و بدی آب‌وهوا و... از عمده مشکلات حوزه پیمایش است که رفع ‌و رجوع آن‌ها در حد معمول و استاندارد و متناسب با بودجه سازمان، می‌تواند خروجی و نتایج ‌پیمایش‌های ‌این ‌مجموعه را به بهترین محصول برای استفاده در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلان رسانه و کشور تبدیل کند. در پایان لازم می‌دانم هفته پژوهش را به همه همکاران ساعی این حوزه اعم از پژوهشگران، مدیران پژوهش، عوامل اجرایی پیمایش‌ها به‌خصوص پرسشگران (در تهران و صداوسیمای مراکز استان‌ها) تبریک و تهنیت عرض و آینده‌ای روشن‌تر و شرایط بهتر از امروز را برای ایشان از حضرت دوست آرزو کنم.

 پژوهش، بنیاد تحول رسانه ملی است

محمد فتحی‌نیا، مدیرکل مطالعات رسانه و ارتباطات مرکز تحقیقات صداوسیما

در عصر ارتباطات، رسانه‌‌ها به شکلی بنیادین و با سرعتی پرشتاب در حال تغییر هستند. شتاب این تغییرات، به حدی است که تغییر و تحول در سازمان‌های رسانه‌ای نه یک انتخاب، که یک ضرورت محسوب می‌شود. با درک این شرایط و لزوم تحول در رویکردها، محتوا و سازوکارهای سازمان صداوسیما، دوره تحولی سازمان مبتنی بر سه رکن اصلی«هویت‌محوری»، «عدالت-گستری» و«شتاب‌دهی به پیشرفت» و با تأکید رئیس محترم سازمان بر«رسانه جمهور بودن» صداوسیما و«صدا دادن به بی صدایان» رقم زده شده‌است.

شروع این تحول با ابلاغ «سند تحول رسانه ملی» بوده و در ادامه، متناسب با مأموریت‌های مرکز تحقیقات و اداره‌کل مطالعات رسانه و ارتباطات مرکز، تبیین سند، آسیب‌شناسی وضعیت موجود برای تحقق آن و پیشنهاد سیاست‌های مدیریتی و محتوایی برای عملیاتی‌سازی سند تحول در دستور کار اداره‌کل قرار گرفته است.

در این خصوص، پژوهش‌هایی در اداره‌کل مطالعات رسانه و ارتباطات طراحی و اجرا شده که عناوین مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است: نظریه رادیو و تلویزیون اسلامی در سپهر رسانه‌ای شبکه‌محور، شیوه‌های نمادسازی و بازنمایی فرهنگ جهاد، شهادت و مقاومت در برنامه‌های سیما، تحلیل گفتمان منظومه معنایی مقام معظم رهبری پیرامون مسئله «ایجاد ثروت پایدار»، الگوهای حضور مؤثر صداوسیما در شبکه‌های اجتماعی، تبیین مبانی و مصادیق هویت‌محوری و عدالت‌گستری سازمان صداوسیما، هویت‌نمایی در پویا‌نمایی‌های کودک، امیدآفرینی در خبر، راهبردهای مواجهه صداوسیما با اخبار جعلی رسانه‌های اجتماعی، نظام توزیع مسئولیت در تنظیم‌گری سکو‌های رسانه‌ای صوتی و تصویری، سناریوهای آینده سازمان صداوسیما در افق پنج ساله و... . باید توجه داشت که تحول در سازمان رسانه‌ای خاصی با ابعاد و مأموریت‌های صداوسیما، در کوتاه‌مدت محقق نمی‌شود.

در این زمینه آنچه مهم است، درست بودن رویکردها و جهت‌گیری‌های کلی است و برای ارزیابی آن باید مسیر طی شده در جهت تحول، آسیب‌شناسی شده و چشم‌انداز‌های پیش‌رو برای تحول، با نگاهی جامع، واقع‌‌بین و آینده‌نگر ترسیم شود؛ مسئولیتی مهم که اجرای آن از حوزه پژوهش برمی‌آید و لازمه آن توجه بیش‌از‌ پیش به حوزه پژوهش، به‌ویژه پژوهش‌های راهبردی، در رسانه ملی است.