تلویزیون به عنوان یک رسانه همه‌گیر و پرمخاطب به‌جز جذب مخاطب به دنبال وجوه کیفی آثار تولیدی‌اش است. اینکه هر اثر در هر گونه و خاستگاهی بر مبنای نوع مخاطب، چند و چون پخش، مضمون، ساختار و... دارای قاعده‌ای خاص در ساخت است، از عناوین مورد بررسی سیاست‌گذاری در هر شبکه محسوب می‌شود.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، صدا و سیما امسال نیز با تاکید بر انطباق چرایی ساخت اثر با چارچوب ساختارش برنامه‌های ویژه‌ای را در گونه‌ها و سبک‌های مختلف به فراخور مخاطبان هر شبکه تدارک دیده‌است. این برنامه‌ها جدا از وجوه بصری مثل آرایه، رنگ، طراحی صحنه و نورپردازی که به نظر می‌آید با وسواس بیش‌تری به آن توجه شده، تلاش کردند نگاه دلی و امروزی از واقعه عاشورا را از زبان مهمانان و کارشناسان به تصویر بکشند.
در ادامه مروری بر این برنامه‌ها خواهیم داشت:
روضه‌هایی با قدمت ۱۰۰ساله
مجموعه«روضه خانگی» در شبکه یک سیما که در قالب مستند به معرفی روضه‌های خانگی در سراسر کشور می‌پرداخت، از ابتدای محرم هر روز ساعت ۱۷:50 پخش شد. این برنامه با همکاری و مشارکت خانواده‌های ایرانی برپا شد که تصویرگر شور و معرفت حسینی در برپایی مجالس روضه حضرت سیدالشهدا (ع) بود.
مجموعه«روضه خانگی» که به همت مراکز استانی حوزه هنری تهیه شده در هر قسمت به یکی از شهر‌های کشور و به سراغ یکی از قدیمی‌ترین خانه‌هایی می‌رفت که در برگزاری روضه خانگی پیشتاز بوده‌اند و با اهالی این خانه و حال و هوای آن‌ها همراه می‌شد. یونس قاسمی، تهیه‌کننده این برنامه با بیان اینکه«روضه خانگی» برنامه‌ای است که از محرم سال قبل به شکل یک برنامه استودیویی گفت‌وگومحور شروع شد، عنوان کرد: از ایام فاطمیه سال گذشته تصمیم گرفتیم به جای اینکه برنامه را به صورت زنده و استودیویی روی آنتن ببریم، به شکل مستند تهیه کنیم و دوربین برنامه را به میان روضه‌های خانگی ببریم.
وی افزود: محرم امسال روضهها را در منزل شهدا برگزار کردیم و مهم‌ترین وجه تمایزش این بود که این روضهها از زمان حیات آن شهدا برگزار می‌شد و اکنون نیز ادامه دارد.
قاسمی توجه به اقلیم، جغرافیا، زبان و فرهنگ عزاداری هر منطقه را از مهم‌ترین ویژگی‌های این برنامه دانست و گفت: عزاداری مازندران را در یک خانه روستایی با سرسبزی و خانه‌هایی با سقف شیروانی و نوع پذیرایی خانم‌ها با نان مخصوص به تصویر کشیدیم. روضه عشایر کهکیلویه و بویر احمد در سیاه‌چادر‌ها هم برای مخاطبان قشنگی دیگری داشت. در یک قسمت هم در زنجان روضه مادر شهید با لهجه و زبان شیرین آذری بیش‌ترین تأثیر را گذاشت.
«ناگهان حسین(ع)» و بازخوانی متفاوت در«علامت»
«ناگهان حسین(ع)» ویژه برنامه محرمی‌شبکه دو سیما هرشب ساعت۲۱:00 با همراهی میرطاهر مظلومی، حامد عزیزی و بهاره نوحیان در قالب نمایشنامه‌خوانی و بازسازی صحنه‌های کربلا، روایت شد. این برنامه هرشب روایتگر قصه‌ای جداگانه از محرم، واقعه کربلا و روز عاشورا بود. «ناگهان حسین(ع)» به تهیه‌کنندگی سیداحمد موسویان، کارگردانی سیدمحمدصادق بی‌بی شهربانویی و نویسندگی حامد قدیری براساس نمایشنامه‌خوانی با توجه به روز‌های نامگذاری شده دهه اول محرم طراحی شد و تلاش کرد با انتقال حس حُزن و اندوه به مخاطبان، با روایت‌های انتخابی جایگاه هرشب را به مخاطب روایت کند.
فصل سوم برنامه«علامت» نیز در شبکه دو سیما در یک بازخوانی تاریخی به تبیین روش‌های زندگی عفیفانه و روش‌مند پرداخت. سیدمجید اکرمی، تهیه‌کننده«علامت» با اشاره به ساختار این برنامه گفت: «علامت» که نگاهی نو به جوانب تاریخی فسق یزید و زندگی عفیفانه دارد، از حضور حجت‌الاسلام حاج شیخ محسن قنبریان بهره می‌برد.
وی افزود: در این برنامه که به‌صورت یک میزگرد و جلسه مباحثه با حضور کارشناس برنامه و دانشجویان برگزار می‌شد، پس از طرح چارچوب بحث، ابعاد مختلف موضوع مورد بررسی قرار می‌گرفت.
آنچه منجر به قیام سیدالشهدا (ع) شد، دشمن‌شناسی، شناخت اخلاق، روش و بدعت‌های یزید که به آن فسق گفته می‌شود، راه‌های مقابله با فسق که به عفت و زندگی عفیفانه در سه سطح فردی، خانوادگی و اجتماعی منجر می‌شود از جمله مباحث این برنامه است.
اکرمی سرفصل اصلی برنامه را «آزادی» دانست و گفت: «علامت» در قالب داستان‌هایی از بانوانی که یا در کربلا حاضر بودند و یا می‌توانستند حاضر باشند و نیامدند، روایت شد. این خوانش بر اساس یک آزادی سیاسی و اجتماعی شکل گرفت و در هر قسمت به یک سوال اساسی در برنامه پرداخت و درباره آن گفت‌وگو شد. «علامت» حدود یک سال است که روی آنتن شبکه دو سیماست و فصل سوم برای ماه محرم تدارک دیده شد. این برنامه علاوه بر مباحثه و گفت‌وگو از بخش‌های مختلف موشن گرافی نیز بهره برد.
روضه‌خوانی درحسینیه، قصه‌گویی در کوفه
«حسینیه‌معلی» ازجمله برنامه‌هایی است که حال‌وهوای ویژه‌ای در چند فصل گذشته خود داشته و توانسته مخاطبان بسیاری را با خود همراه کند. این برنامه که در ابتدا با هدف ترویج فرهنگ روضه‌خوانی، نوحه‌خوانی و هیئت‌داری روی آنتن شبکه سه رفته بود امسال با داشتن راهبرد و نقشه راه به ترویج فرهنگ روضه‌خوانی پرداخت.
کشف استعدادهای محلی و آیینی در برنامه حسینیه معلی توانست رنگین‌کمانی از شهرها و اقوام مختلف را روی آنتن بیاورد و به‌درستی نشان دهد که حال‌واحوال حسینیه‌معلی، قرار نیست تک‌رنگ باشد و حضور مداحانی از گیلان، مازندران یا اصفهان و محله‌های جنوب ایران مؤید این مطلب است.
«حسینیه‌معلی» با اجرای نجم‌الدین شریعتی و داوری جمعی از مداحان از جمله سیدمجید بنی‌فاطمه، عبدالرضا هلالی، میثم مطیعی و مهدی رسولی توانست توجه‌ها را به خود جلب کند. رابطه خودمانی و صمیمیت مداحان و شرکت‌کنندگان، مشارکت و انتقال حس از سوی داوران و حتی در بعضی اوقات جابه‌جایی نقش داوران و شرکت‌کنندگان، تجلی ایجاد جذابیت در حسینیه معلی بود.
این برنامه همچنین تلاش کرد با دوری از رقابت و فضای مسابقه و امتیازدهی، ضمن بالفعل کردن و توانمندی استعدادهای بالقوه، خود را از برنامه‌های استعدادیابی جدا کند. از همین روست که در این برنامه به کارشناسان، مجمع‌الذاکرین می‌گفتند و تماشاگران حاضر در حسینیه را هم مستمعین خطاب کردند.
سعید ستودگان تهیه‌کننده«حسینیه‌معلی» یکی از ویژگی‌های فصل چهارم را حضور حضار در حسینیه با عنوان مستمعین روضه امام‌حسین(ع) دانست و گفت: مستمعین هر شب از قشر خاصی بودند. از مستمعین بین‌المللی چون آفریقایی‌ها و استرالیایی‌های ساکن ایران گرفته تا قشرهای مختلفی که سعی شد متناسب با روایت هر شب از واقعه کربلا انتخاب شوند.
سریال«عشق کوفی» به کارگردانی حسن آخوندپور و تهیه‌کنندگی سعید سعدی نیز تدارک ویژه تلویزیون برای محرم امسال، روایت داستانی عشقی هم‌زمان با یک واقعه سیاسی - مذهبی است که در سال ۶۱ هجری قمری در شهر کوفه رخ داده‌است. ماجرای عشق هلال پسر کماندار به نائله دختری نازپرورده، قصه‌ای در دل تاریخ و در زمانی که واقعه کربلا در حال وقوع بوده‌است. هرچند که کلیت این قصه واقعی نیست و برگرفته از تخیل نویسنده است اما باز هم، برخی چهره‌های واقعی تاریخی مانند میثم تمار، حبیب بن مظاهر، امه سلمه و ... برای نشان دادن تاریخ آن دوران، به تصویر کشیده شده‌اند. حضور بازیگران شناخته شده چون نادر سلیمانی، نادر فلاح، سیدجواد‌هاشمی، لعیا زنگنه، سوگل طهماسبی، مریم کاویانی، حسین سلیمانی، و شبنم قربانی و سعید شریف، دو بازیگر نقش اصلی از دیگر ویژگی‌هایی است که سریال را در کنار داستان و روایتش از واقعه عاشورا دیدنی کرده‌است.
پیرغلامان تهران در باب‌القبله
فصل دوم برنامه«باب‌القبله» از شبکه پنج با اجرای مصطفی امامی‌پخش شد. این ویژه‌برنامه به تهیه‌کنندگی حسین فرزندی، کارگردانی علیرضا خوش‌بیان و سردبیری مهدی ملک‌پور در دومین سال پخش خود با حضور پیرغلامان و مداحان مطرح کشور در دهه اول محرم روانه آنتن شد. کارشناس این برنامه حجت‌الاسلام سیدحسین آقامیری بود که هر شب براساس موضوعی خاص با مجری برنامه به گفت‌وگو می‌نشست.
علاوه بر میزبانی از ذاکران اهل‌بیت(ع)، «باب‌القبله» با حضور مهمانانی اجتماعی به روایت داستانی خاص و مرتبط با ارادت به اباعبدا...الحسین(ع) می‌پرداخت. همچنین گزارشی از هیئت‌های بزرگ تهران و شهرستان‌ها و ارتباط تصویری با مجالس عزاداری خارج کشور از دیگر بخش‌های این برنامه بود.
حسین فرزندی تهیه‌کننده«باب‌القبله» با اشاره به اینکه در برنامه بخشی داشتیم که سراغ هیئت‌های قدیمی و بااصالت تهران مثل هیئت نوباوگان قنات‌آباد رفتیم که مداح معروفی نداشتند، ولی از هیئت‌های جاافتاده و قدیمی تهران بودند، عنوان کرد: در بخش دیگری به صورت تصویری با مداحان استان‌های دیگر و خارج از کشور مثل بحرین، عراق، افغانستان و... ارتباط گرفتیم.
روضه را در خانه‌ها بشنویم
برنامه«تکیه» به مانند کشکول مناسبتی برای محرم امسال برای چهارمین سال متوالی از شبکه افق پخش شد. برنامه‌ای که در آن از گفت‌وگو تا شعرخوانی و مداحی تعبیه شد و همه این‌ها در کنار هم فضای یک«تکیه» و روضه خانگی را برای مخاطبانش تداعی کرد. «تکیه» در سه بخش و با دو مجری بر روی آنتن رفت. بخش گفت‌وگویی این برنامه با اجرای سید علیرضا قوامی، پیرامون مباحث تخصصی با موضوع فضای سیاسی، اجتماعی و رسانه‌ای ایام قیام اباعبدالله(ع) با حضور حجت الاسلام والمسلمین محمدمهدی طباخیان و بخش دیگر شامل گفت‌وگو با مادحان، هنرمندان و شاعران اجرا شد.
در بخش‌های دیگر برنامه، شفیع شعله‌کار اخبار هیئت را مرور می‌کرد. همچنین روضه‌خوانی و عزاداری مداح اهل‌بیت (ع) استاد حاج غلامرضا سازگار پایان بخش«تکیه» هر شب بود. علی‌اصغر اصغرزاده، تهیه‌کننده برنامه تلویزیونی«تکیه» گفت: هدف برنامه این است که مخاطبان یک روضه و هیئت تلویزیونی را مشاهده کنند. این برنامه اجزای مختلفی دارد که هر‌کدام بخشی از برنامه‌های یک هیئت است. از سخنرانی تا مداحی و شعرخوانی و روضه در تکیه دیده شد. در واقع مخاطبان تکیه، شاهد یک هیئت زنده بودند که از قاب سیما پخش شد.
برنامه«روضه‌های خانگی» که روی آنتن شبکه افق رفت، تلاش کرد به روضه‌های خانگی از زاویه‌ای تازه نگاه کند تا حیات و نفس آن‌هایی را به تصویر بکشد که با این روضهها عجین شده‌اند. این مجموعه مستند برای رسیدن به ۲۰ قاب از این روضهها، نزدیک به ۹ استان (تهران، اصفهان، مازندران، قزوین، یزد، مرکزی، کاشان، مشهد و سمنان) را زیرپا گذاشت و تلاش کرد روایتگر خانواده‌هایی باشد که با هر شغل و کسب و کاری که دارند، در خانه‌شان روضه خانگی برپا می‌کنند.
سرگذشت درد دل با امام حسین(ع)
«از سرگذشت» برنامه گفت‌وگو محور به تهیه‌کنندگی محسن نجفی سولاری، کارگردانی محمد پیوندی و اجرای علی‌اکبر قلیچ از اول ماه محرم سال ۱۴۰۲ ساعت ۲۱:۳۰ مهمان بینندگان شبکه نسیم بود. این برنامه با دعوت از مهمانانی که در زندگی‌شان لحظاتی خاص را تجربه کردند دوراهیهای زندگی‌شان را روایت کرد و به مجالی که یک تصمیم توانست شکل زندگی یک انسان را تغییر دهد و او را به چالش بکشد اشاره کرد. در کنار این روایتگران چهره‌های شناخته شده قرار می‌گرفتند و درباره این تصمیمات سخن می‌گفتند.
اما آنچه در این برنامه مهمان و مخاطب را تحت تأثیر قرار داد، آرایه (دکور) کلاه‌خود حضرت عباس(ع)بود. نجفی تهیه‌کننده«از سرگذشت» با اشاره به فضای متفاوت دو آرایه (دکور) برنامه گفت: در آرایه‌ای (دکور) که شبیه کلاه خود است، یک قصه روایت می‌شد. قصه آدم‌هایی که در زندگی‌شان به دوراهیهای خاص رسیده‌اند. آن‌ها یک لحظه مهم تصمیم‌گیری داشتند که باید بین ماندن و رفتن و بخشیدن و نبخشیدن انتخاب می‌کردند. در ادامه برنامه یک چهره سرشناس با این تلویزیون که در آرایه (دکور) دوم قرار گرفته، گفت‌وگو را تماشا می‌کرد. شب اول، بیننده، قصه را می‌شنید. شب دوم مهمان از زیر کلاه‌خود به این آرایه (دکور) اضافه می‌شد و گفت‌وگو ادامه پیدا می‌کرد. اجرای برنامه «از سرگذشت» به یک مجری جوان و چهره جدید سپرده شد. به گفته پیوندی برای انتخاب مجری ملاک‌های زیادی داشتیم که مهم‌ترین موردی که برایمان اهمیت داشت این بود که سراغ کسی برویم که مردم خیلی از او ذهنیت اجرا نداشته‌باشند. وقتی مردم چهره یک مجری را در برنامه تلویزیونی می‌بینند، مرتب درباره او تحلیل دارند، به همین دلیل ما می‌خواستیم دنبال چهره جوانی باشیم که برای مخاطبان در برنامه باورپذیر باشد.
برنامه«با حسین حرف بزن» نیز یکی از برنامه‌های پرمخاطب و متفاوت محرمی‌بود که فصل نهم این برنامه به تهیه‌کنندگی بهراد رحمانی و محمدحسین تقوایی هر شب از شبکه نسیم پخش شد. این برنامه سه مهمان داشت که یکی از آن‌ها عضوی از خانواده شهدا، دیگری یکی از چهره‌های شناخته‌شده در عرصه‌های مختلف و سومین نفر از مردم عادی بود که هر سه در این برنامه ارادتشان را به امام‌حسین(ع) ابراز می‌کردند. سوالات متفاوتی که مهمانان پاسخ می‌دادند و آرایه متفاوت برنامه به این برنامه ویژگی خاصی بخشید. ورود مهمان‌ها به خیمه‌ها نیز دور از انتظارشان بود و وقتی داخل می‌رفتند و نورپردازی آنجا را می‌دیدند، برایشان جالب بود.
اتفاق‌های خوبی در تلویزیون افتاده است
فرزاد جمشیدی، کارشناس - مجری برنامه‌های مذهبی در ارزیابی عملکرد رسانه ملی در دوره تحولی پیرامون ساخت و تولید برنامه‌های مناسبتی ویژه ایام محرم و انتقال فرهنگ عاشورایی به مخاطبانش، تصریح کرد: رادیو و تلویزیون در یکی دو سال اخیر یک نوزایی و نوسازی داشته است؛ نوسازی یعنی اینکه ما یک‌سری عوامل جدید ارائه می‌کنیم و نوزایی در زمینه فکر، محتوا و قالب را به خدمت می‌گیریم. براین اساس تلویزیون به سمت یک نوگرایی که همراه با کمال است، رفته‌است.
جمشیدی ادامه داد: حرکت‌هایی در تلویزیون آغاز شده که به نفع مخاطب و رسانه است. به عنوان مثال در حالی که برخی فکر می‌کردند حتماً مجری برنامه باید فردی محزون و غمگین باشد و برنامه مذهبی حتماً باید چند کتیبه داشته‌باشد، اگر دقت کنید، اتفاقاتی افتاده و مثلاً آرایه‌های جدیدی زده می‌شود که خودش زمینه‌ای برای جذب مخاطب است.
وی افزود: در شبکه‌های تلویزیونی عربی به مجری می‌گویند «مدیر الانتاج» یعنی مجری مسئول نتیجه‌گیری است. این یعنی همه عوامل برنامه پاس گل می‌دهند تا خانم و آقای مجری بزند توی دروازه. ما آرایه‌ساز، تصویربردار، صدابردار، نورپرداز، کارگردان و تهیه‌کننده خوب بسیاری داریم و باید در زمینه شناسایی و تربیت مجریان توانمند بیش‌تر اهتمام داشته باشیم و محتوای خوب در اختیارشان قرار دهیم.
این مجری برنامه‌های معارفی گفت: مجری باید بداند که رسانه تلویزیون مخاطب خاص خودش را دارد که می‌خواهد در تلویزیون برنامه‌هایی مطابق با ذائقه و نیازش برایش پخش شود.
جمشیدی در بخش دیگری تأکید کرد: اتفاقا باید در انتخاب مجریان برنامه‌های اهل بیت سخت‌گیری بیش‌تری داشته‌باشیم و روی اینکه تحصیلات و تخصص مرتبط داشته‌باشند حساسیت داشته‌باشیم. باید مجری‌های خوب و خاص برنامه‌های معارفی تربیت کنیم که لازم است چند ویژگی داشته‌باشند از جمله اینکه صفای باطن حقیقی نسبت به چیزی که روی آنتن می‌گویند، داشته‌باشند.
حرکت به سمت تحول تلویزیون با «حسینیه معلی» و «روضه خانگی»
مجید یراق‌بافان نیز درباره عملکرد برنامه‌های این شب‌های تلویزیون و همچنین برنامه«حسینیه معلی» معتقد است: تلویزیون در بعد تشویقی و ایجاد انگیزشی می‌تواند در رشد، بالندگی، بلوغ و به کمال رسیدن جوان‌ها و نوجوان‌ها در حوزه مداحی نقش بی‌بدیلی داشته‌باشد که این حرکت را هم شروع کرده‌است.
وی ادامه داد: مداحانی که نسبت به مداحان مطرح و بنام ما فاصله خوانش فراوانی دارند، می‌بینند که آن‌ها هم سهمی از آنتن دارند و خود این مردم شهرها و روستاها می‌بینند که مداح محل، مسجد و کوچه‌شان را تلویزیون نشان می‌دهد. خود این عمل، گام اول تشویقی و ترویجی رسانه در تربیت مداح است. ما به عنوان سازمان صداوسیما ضمن اینکه نقش آموزشی داریم، باید در بخشی تربیت هم بکنیم؛ هرچند که باید بیش‌تر نقش مشوق انگیزشی و ترویجی را ایفا کنیم.
یراق‌بافان در ارزیابی عملکرد سازمان صداوسیما در دوره تحولی پیرامون ساخت و تولید برنامه‌های مناسبتی ویژه ایام محرم و انتقال فرهنگ عاشورایی به مخاطبانش، معرفت‌افزایی و ترویج شور و عاطفه را دو بعد مهم این حرکت دانست که تلویزیون با ساخت برنامه‌هایی چون «حسینیه معلی»، «روضه خانگی»، «کلمه»، «علامت» و ... به دنبال نوآوری و باز کردن بابی جدید در این عرصه بوده‌است.
این مجری تلویزیون، تلاش‌های تازه و پردامنه برای گستردن نگاه دوربین اخبار و برنامه‌های مذهبی و مناسبتی به آیین‌های عزاداری محرم در مساجد، هیئات و تکایای محلات و روستاهای جای‌جای ایران را اقدامی دانست که هویت «ملی» و «مردمی» بودن این رسانه را قوت و قوام می‌بخشد.
وی با بیان اینکه تحول تنها در حوزه معرفت و اندیشه‌ورزی رخ نمی‌دهد، بلکه چه در بعد تعمیق یعنی معرفت‌افزایی و شناخت و چه در بعد ترویج شور، عاطفه و احساس، اتفاقات متفاوتی در دوران تحولی نسبت به گذشته در سازمان صداوسیما افتاده است، تصریح کرد: از جمله برنامه‌هایی که در شبکه‌های مختلف تولید شده«روضه خانگی» را می‌توانم نام ببرم که احیاکننده سنت‌های ناب قدیمی است و تلویزیون در بعد ترویجی در این زمینه موفق عمل کرده‌است.