سروش در یک‌سال و نیم گذشته در مجموع 178 نوبت کتاب منتشر کرده که 19عنوان از آن‌ها، چاپ جدید بوده است. تولید نسخه مکتوب برنامه‌های رادیوی و تلویزیونی از‌جمله سخنرانی‌‌‌ها و برنامه‌های دینی و مذهبی است. به‌گفته ابراهیم شمشیری، مدیر‌عامل انتشارات که  زمستان سال 1397 به‌این سمت منصوب شده، این سیاست از سال‌ها قبل وجود داشته. هرچندکه او وضعیت نامطلوب بازار کتاب را می‌پذیرد، تداوم این رویکرد را با توجه به ضرورت همگرایی انتشارات با بخش‌های مختلف سازمان صدا و سیما، ضرورت می‌داند.
 
مهم‌ترین برنامه‌ و رویکردتان از زمان حضور در مجموعه سروش چه بود و تا چه حد محقق شده‌است؟
دی‌ماه سال 1397 در انتشارات سروش مستقر شدم؛ اهدافی را برنامه‌ریزی کرده‌ بودم اما تصورم بعد از ورود به مجموعه در مقایسه با قبل همانند بسیاری از مدیران، تغییر کرد. سروش در این زمان در شرایط مناسبی قرار نداشت البته به معنای نادیده گرفتن زحمات و تلاش مدیران پیشین نیست به هر حال شرایط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و دیگرعوامل موجب ایجاد وضعیتی خاص شد و انجام وظایف محوله را سخت کرد.

انتشارات سروش از‌جمله پنج شرکت دولتی در حوزه فرهنگ به‌شمار می‌آید. فعالیت به‌عنوان شرکت، مشمول چند قاعده است؛ مثلا اینکه هر ساله باید به سازمان برنامه و بودجه کشور گزارش ارائه کنیم و پاسخگو باشیم؛ همچنین به دیوان محاسبات کشور و سازمان بازرسی کل کشور. سروش ذی‌حساب دارد که باید از سوی وزارت دارایی تایید شود. مجموع این ویژگی‌ها در نگاه نخست شاید به‌معنای محدودیت برای فعالیت انتشارات، برداشت شود. از منظر دیگر، شرکت فرهنگی در قواعد سیاست‌گذاری، دارای وظایف محوله از سوی حاکمیت و دولت است.

تاریخچه انتشارات سروش نشان می‌دهد آثار تولید شده در این مجموعه، شامل نشریات و یا کتاب‌ها، آثاری‌اند که ناشران خصوصی توانایی اقتصادی برای چاپ آن‌ها را نداشته‌اند. مجموعه «فرهنگ آثار» و «فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی» و یا «قانون ابن‌سینا» از‌جمله این آثار است که ترجمه و انتشار آن برای ناشر خصوصی به دلیل هزینه سنگین، آسان نیست؛ بنابراین انتشار این کتاب‌ها از مجموعه حاکمیتی مثل سروش انتظار می‌رود.

نکته دیگر اینکه از ابتدای حضورم، تعامل با دیگر بخش‌های صدا و سیما را دنبال کرده‌ام. با توجه به تنوع گسترده رسانه‌ای، همچنین حجم بالای تولید پیام از شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی سازمان، بار انتشارات سروش به‌عنوان انتشارات صداوسیما، سنگین‌تر می‌شود. براساس نظریه «همگرایی» در علوم ارتباطات که هم‌افزایی بین رسانه‌ها با هدف تاثیر‌گذاری بیشتر را مطرح می‌کند، یکی از رویکرد‌های انتشارات سروش، تولید کتاب از برنامه‌های صدا‌وسیما است. این رویکرد در دوره‌های قبل هم وجود داشته‌است و من فقط این رویکرد را تقویت کرده‌ام. بار‌ها به همکاران گفته‌ام، بین اسم و مسمای انتشارات سروش باید نسبت وجود داشته‌ باشد؛ قسمتی از وجه این ارتباط، این است که باید بتوانیم بخشی از محتوا‌ی تولیدی سازمان را به کتاب تبدیل کنیم.

متوسط شمارگان کتاب‌های انتشارات سروش چند نسخه است؟
چاپ نخست 1000 نسخه و در تجدید چاپ، حداقل 1000 نسخه و برخی کتاب‌ها با توجه یه اینکه بازار دارد، حتی 4000 یا 5000 نسخه نیز داریم.

فروشگاه‌های انتشارات سروش در چه وضعیتی قرار دارند؟
در تهران، دو فروشگاه فعال است. در سراسر کشور هم 50نمایندگی داشته‌ایم که در سال‌های گذشته بعضا نیمه تعطیل و یا تعطیل شده‌ بودند که از یک‌سال پیش تلاش شده تا مجدد احیاء شوند. علاوه‌براین؛ با نزدیک به 30 مرکز پخش در ارتباط هستیم. از اواخر سال گذشته نیز به حوزه فروش اینترنتی از طریق سایت انتشارات، ورود کرده‌ایم، همچنین با چند فروشگاه اینترنتی قرار‌داد همکاری امضاء شده‌است.

آیا به حوزه نشر الکترونیک هم ورود کرده‌اید؟
انتشارات سروش از سال 1386 به این عرصه ورود کرده است که در این جریان وقفه‌ای ایجاد شده‌بود؛ اما از ابتدای امسال با چهار مجموعه پلتفورم کتابخوان طاقچه، فراکتاب، کتاب‌راه و چهارخونه همکاری را آغاز کرده‌ایم. نزدیک به 70 عنوان کتاب سروش در این پلتفورم‌ها عرضه شده‌است. برخی از کتاب‌های انتشارات، قبل از چاپ در قالب فیزیکی به‌صورت الکترونیکی منتشر می‌شود.

میزان فروش انتشارات سروش به‌صورت سالانه چقدر است؟
برای اعلام میزان فروش به جمع‌بندی نهایی نرسیده‌ایم اما در مجموع، میزان فروش راضی‌کننده نیست. البته افزایش حجم فروش و برقراری ارتباط بیشتر با همه شبکه‌های توزیع و فروش، از اهداف ما به‌شمار می‌آید و امیدوارم در آینده وضعیت‌مان بهتر شود.
                                        
به‌نظر شما نارضایتی از میزان فروش را می‌توان یکی از نشانه‌های ناموفق بودن اجرای سیاست‌ها برای جذب مخاطب دانست؟
این نقص کار ماست. اگر در حوزه فروش دچار مشکل هستیم ناشی از وجود اشکال در مخاطب نیست؛ بلکه ما باید در سیاست‌ها و روش‌های خودمان تجدید‌نظر کنیم. شبکه توزیع، اطلاع‌رسانی و تسهیل دسترسی مخاطبان با ایجاد صفحه انتشارات سروش در شبکه‌های اجتماعی نیز امکانی جدید برای فروش کتاب است؛ بنابراین تلاش کردیم با روش‌های متنوع امکان دسترسی برای مخاطبان را مهیا کنیم.

اینکه می‌‌گویم اهدافمان در فروش محقق نشده به این معنا است که اقدامات کامل نشده‌است؛ البته بسیاری از مخاطبان ـ نه به این خاطر که من اینجا هستیم ـ حس نوستالژیکی نسبت به انتشارات سروش دارند.
اشاره کردید یکی از سیاست‌های سروش تبدیل برنامه‌های صدا‌و‌سیما به کتاب است؛ در‌حالی‌که این برنامه‌ها پیش‌تر دیده و یا شنیده شده‌اند. چرا این ضرورت را احساس می‌کنید؟ فقط به این دلیل که انتشارات سازمان صدا‌و‌سیما هستید؟
خیر؛ دلیل اصلی این رویکرد تفاوت بین کتاب با رادیو و یا تلویزیون است.  برخی به مطالعه علاقه دارند و علاقه‌ای به شنیدن رادیو یا تماشای تلویزیون ندارند یا می‌خواهند به برنامه‌ای ارجاع دهند آیا امکان ارجاع به دقیقه و ثانیه برنامه مورد نظر وجود دارد؟

حتما از سرانه‌مطالعه کتاب در کشور مطلع هستید. کاهش شمارگان کتاب به 100 و حتی 50 نسخه نیز اتفاقی است که این‌روزها شاهد آن هستیم. در این شرایط؛ با چه پشتوانه‌ای رویکرد تبدیل برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی به کتاب را دنبال می‌کنید؟ 
اساسا با این موضوع که مردم ما کتاب‌خوان نیستند، مخالفم. همچنین با این تلقی که اگر کتابخوانی در کشور ضعیف است، مردم مقصرند مشکل دارم. علاوه‌براین؛ درباره آمار‌های میزان مطالعه نیز بحث‌هایی وجود دارد. برای بررسی جدی، نیازمند مبنا هستیم. نمی‌توان گفت میزان مطالعه پایین است و از طرف دیگر آمار قابل اتکایی هم وجود ندارد. به نظر من آمار‌های اعلامی در جایگاه خود صاحب اعتبار هستند و البته اعتبار آن‌ها را باید از نهاد متولی مطالبه کرد.

از طرف دیگر؛ هنوز فروش 50 و یا 100 هزار نسخه برای برخی عناوین هم داریم. وقتی انتشار کتاب «آرامش زندگی در پرتو تقوا» سلسه مباحث برنامه «سمت خدا» به‌عنوان یکی از برنامه‌های تربیتی تلویزیون به چاپ بیستم رسیده،‌ به‌معنای پرفروش بودن و توجه مخاطب است؛ همچنین کتاب «در ساحل آرامش» از برنامه‌های معرفتی رادیو.  

اما چالش کاهش شمارگان در چند دهه اخیر، ناشی از عوامل مختلفی است. نخست اینکه تعداد عنوان‌های کتاب به‌شدت افزایش پیدا کرده که ‌دلیلش برخی سیاست‌گذاری‌‌های غلط حوزه کتاب است و مدیران مختلف ازجمله من باید پاسخگوی آن باشیم. تولید سالانه چندین هزار عنوان کتاب موجب سردرگمی مخاطب می‌شود.

با توجه به اینکه انتشارات سروش از مزیت بهره‌مندی از فضای تلویزیون و رادیو برای تبلیغ کتاب‌‌ها‌یش برخوردار است ـ‌امکانی که ناشران دیگر از آن بی‌بهره‌‌اندـ چرا هنوز به وضعیت ایده‌آل در جذب مخاطب و فروش نرسیده‌اید؟
یکی از چالش‌های انتشارات با صداوسیما به همین موضوع مربوط می‌شود. طبیعتا ظرفیت تبلیغ کتاب در صدا‌وسیما برای انتشارات سروش وجود دارد. در گذشته این امکان بیشتر بود و در حال پیگیری هستیم تا مانند سابق با همان گستردگی دنبال شود. البته تاکید می‌کنم این امکان نباید منحصر به انتشارات سروش باشد و همواره تلاش کردم همه ناشران از این فرصت بهره‌مند شوند.

این امکان را دارید که برای ناشران دیگر فرصت استفاده از فضای صداو‌سیما را مهیا کنید و به‌‌عنوان رقیب فعالان این حوزه قلمداد نشوید؟
حتما. من عضو کمیته کتاب اداره کل بازرگانی صدا‌و‌سیما هستم. این شورا درخواست ناشران برای معرفی کتاب‌‌هایشان در صدا‌و‌سیما را بررسی می‌کنند. البته از زمانی که من به‌عنوان مدیرعامل انتشارات سروش منصوب شدم، تولیدات سروش در این کمیته مطرح نشده‌است. گلایه از کاهش فرصت تبلیغ کتاب از طرف ما نیز وجود دارد.

همانطور که می‌دانید؛ تعرفه تبلیغ کتاب در صدا‌وسیما بسیار پایین است و ظاهرا 5 درصد تعرفه تبلیغ دیگر کالا‌هاست. حتی گاهی برای کتاب‌های عمومی امکان تبلیغ رایگان وجود دارد.

مخاطب‌‌‌سنجی که جزو سیاست‌های اصلی ناشران محسوب می‌‌شود، در انتشارات سروش برای تولید محتوا چه معیار‌هایی دارد؟
از این منظر نکته خاصی ندارم. باتوجه به اینکه مجموعه‌‌ای از وظایف و سیاست‌های محتوایی از سوی هیات مدیره دنبال می‌شده و براساس وظیفه حاکمیتی، پرداختن به فرهنگ ایرانی-اسلامی، دفاع مقدس و  مسائل روز را به‌عنوان دستور کار روشن دنبال می‌کنیم. البته به ذائقه مخاطب نیز توجه داریم اما در جهت‌گیری کلی، همانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اهداف حاکمیتی را دنبال می‌کنیم.

از سوی دیگر؛ ما ناشر عمومی هستیم و دایره مخاطبانمان گسترده‌ است؛ به‌ویژه اینکه از ظرفیت نشریه برای ارتباط بیشتر با مخاطبان نیز برخورداریم. همچنین از طریق فضای مجازی و همچنین پیامکی با مشتری‌ها در ارتباط هستیم.  

در حوزه بین‌الملل هم فعالیت دارید؟ رویکردتان در این حوزه چیست؟
سروش در دهه 70 تعدادی کتاب به زبان‌های عربی، انگلیسی و کره‌ای منتشر کرد و در نمایشگاه‌های مختلف از‌جمله فرانکفورت، بولونیا و استانبول حضور داشت. در دوره جدید، این رویکرد به تازگی درحال پیگیری است. نشر بین‌الملل حوزه خاصی است و بررسی‌ها نشان می‌دهد در این حوزه دچار ضعف و بی‌عملی هستیم؛ اما تلاش کردیم به چند درخواست مخاطبان پاسخ دهیم.

درباره بودجه انتشارات سروش توضیح دهید. 
قاعده گردش مالی شرکت‌‌های دولتی از‌جمله سروش درآمد-هزینه است؛ یعنی هزینه براساس درآمد. انتشارات از سال 1372 به‌صورت شرکت درآمد داشت و پیش‌تر به ‌شکل سازمانی اداره می‌شد که بودجه کامل داشت اما از 27 سال پیش براساس میزان فروش کتاب، هزینه می‌کنیم. البته به‌دلیل وابستگی به سازمان، کمک‌‌هایی هم دریافت می‌کنیم. همچنین از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سهمیه کاغذ و زینک داریم.

امکان دیگری  که شاید برخی ناشران نداشته باشند، چاپخانه است که هزینه‌های تولید را کاهش و با توجه به اینکه سفارش چاپ دریافت می‌کنیم به درآمد‌زایی هم کمک می‌کند. ساختمان مرکزی انتشارات نیز رایگان در اختیار است.
از دولت هم بودجه‌ای دریافت می‌کنید؟ و آیا در بحران‌های اخیر نیروی انسانی از‌مجموعه تعدیل شده‌است؟
کمکی از دولت دریافت نمی‌کنیم. نزدیک به 70 نیروی انسانی در انتشارات سروش فعال هستند و با وجود بحران‌های اخیر، تعدیل نیرو نداشتیم.

مجوز کتاب‌های سروش از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر و اینکه جریان بررسی کتاب‌ها چگونه انجام می‌شود؟
بله. نویسندگان علاقه‌مند به همکاری با سروش می‌توانند از طریق سایت سروش اثر خود را ارسال کنند، اثر در شورای کتاب از نظر غنا و سیاست‌های کلی بررسی می‌شود، بعد از تایید این شورا، ادامه فرآیند چاپ انجام و مثل مابقی ناشران قرار‌داد منعقد می‌شود.
 
صنعت نشر در چند سال اخیر، بحران‌های مختلفی را تجربه کرده‌ و حالا هم کرونا. در این شرایط چشم‌انداز انتشارات سروش چیست؟
تقویت جریان چاپ کتاب‌های حوزه ارتباطات و برنامه‌سازی برای تلویزیون و رادیو را دنبال خواهیم کرد. درباره بحران‌ها، نیز برخلاف بسیاری به کرونا  نگاه خوشبینانه دارم.

ماه‌های نخست شیوع کرونا فرصت بیشتری را برای مطالعه مردم به‌ویژه در شهر‌های بزرگ، فراهم کرد. همچنان می‌توان از این فرصت استفاده کرد؛ مشروط به اینکه کتاب خوب معرفی شود و سیاست‌گذاران فرهنگی به این موضوع توجه داشته باشند.