15 سال از راه‌اندازی نخستین فرستنده دیجیتال در کشور عزیزمان گذشت و این بهانه ای شد برای گفتگو با مهندس محمودرضا تیموری، مدیرکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی معاونت توسعه و فناوری رسانه .
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، بی‌تردید، پس‌از تولد تلویزیون، حتی در نخستین سال‌های این رخداد، جامعه انسانی خود را در کنار یک عضو غیرانسانی، اما به‌شدت نزدیک و دوست‌داشتنی در خانه و خانواده‌اش یافت. این سرعت خیره‌کننده که همواره مقابل چشم جهانیان احساس می‌شد، چاره‌ای جز برآورده ساختن خواسته‌های خیل عظیم دوستدارانش نداشت. به‌این‌ترتیب، پس‌از پشت‌سر نهادن دوران برفک‌ها و تداخل‌های مزاحم و اعصاب‌خردکن و قطع‌ووصل‌های گه‌گاه تصویر در حساس‌ترین لحظات فیلم‌ها و مسابقات و استقرار دائم یکی از اعضای خانواده در پشت‌بام‌ها برای تنظیم آنتن و بهبود دریافت تصویر، سرانجام به دنیایی جدید و بی‌نقص به‌نام «سرزمین دیجیتال» پا گذاشت.
تلویزیون دیجیتال، فناوری نسبتاً جدیدی است که جایگزین پخش آنالوگ برنامه‌های تلویزیونی شده است. در تلویزیون آنالوگ، محدودیت‌هایی برای پخش تصاویر با کیفیت بالاتر و تعداد شبکه‌های بیشتر وجود داشت. با رشد تقاضا برای شبکه‌های متعدد و تصاویر با کیفیت و وضوح بالاتر، فناوری تلویزیون دیجیتال به‌عنوان گزینه‌ای نوین معرفی شد و هم در پخش زمینی و هم در پخش ماهواره‌ای بهره‌برداری شد. این فناوری از سال 1375 در کشورهای اروپایی و آمریکا به کار گرفته شد.
در ایران نیز از سال 1381 مطالعاتی بر روی این فناوری نوین آغاز شد و پس‌از طی مراحل بررسی و شناخت و اجرای آزمایشی، درنهایت، از تاریخ هشتم آبان 1388، پخش دیجیتال زمینی بهطور رسمی، برای مردم آغاز شد. پس‌از آغاز پخش تلویزیون دیجیتال، به‌تدریج بر تعداد شبکه‌های تلویزیونی افزوده شد. علاوه‌بر این، برنامه‌های رادیویی نیز ازطریق گیرنده‌های تلویزیونی دریافت و ازطریق تلویزیون دیجیتال پخش می‌شوند. به همین منظور و پس‌از گذشت 15 سال از راه‌اندازی نخستین فرستنده دیجیتال در کشور عزیزمان، با محمدرضا تیموری، مدیرکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی، گفت‌وگو کرده‌ایم.
محمودرضا تیموری، مدیرکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی، مدرک مهندسی برق الکترونیکش را از دانشگاه گرمسار دریافت و از سال 1381 با ورود به سازمان صداوسیما آغاز به کار کرد. وی ابتدا در معاونت بهره‌برداری فنی ادارهکل فرستنده‌های تلویزیونی و رادیویی اف‌ام مشغول به خدمت شد و پس‌از ادغام دو ادارهکل تعمیرات و نگهداری و طرح و توسعه، از سال 1393 در حوزه فرستنده‌های کم‌قدرت و متوسط قدرت و واحد دکل و آنتن به فعالیتش ادامه داد. تیموری از سال 1396 به سمت مدیر امور فرستنده‌های کم‌قدرت و متوسط قدرت منصوب شد و از سال 1400 در قالب قائم‌مقام ادارهکل فرستنده‌های تلویزیونی و رادیویی اف‌ام ادامه کار داد. از مرداد 1401 نیز به‌مدت چهار ماه به‌عنوان سرپرست این ادارهکل خدمت کرد و پس‌از ادغام دو ادارهکل فرستنده‌های تلویزیونی و رادیویی اف‌ام با ادارهکل فرستنده‌های رادیویی، از آذر 1401 تا اردیبهشت 1403 به‌عنوان قائم‌مقام ادارهکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی مشغول خمت بود. از آن زمان تاکنون، محمودرضا تیموری مسئولیت مدیرکلی فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی را بر عهده دارد و طرح‌های متعددی، همچون اجرای پوشش دیجیتال منطقه بشاگرد و کدینگ پویا را نیز مدیریت کرده است.
تیموری با اشاره به نقش و وظایف اصلی ادارهکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی، این ادارهکل را رکن اساسی حوزه انتشار و آخرین حلقه زنجیره پیش‌تولید، تولید، انتقال و انتشار معرفی کرد. وی در‌این‌باره گفت: برای آشنایی مخاطبان با فرستنده‌های تلویزیونی و واژه‌هایی چون TS و نیز فرایند راه‌اندازی کانال‌های تلویزیونی بر روی یک TS و ترتیب آن‌ها و تعداد شبکه‌ها بر روی هر TS، لازم است توضیحات بیشتری بدهم. در ابتدا، سیگنال‌های تصویر و صدا به‌کمک روش‌های مختلف فشرده‌سازی و کدگذاری، تبدیل به بسته‌های اولیه می‌شوند. سپس، این داده‌ها به‌همراه داده‌های خدماتی یا جانبی که آن‌ها نیز بسته‌بندی اولیه شده‌اند، وارد مالتی‌پلکسر و به بسته‌های TS با طول ثابت تبدیل می‌شوند. این بسته‌ها شامل آرایشی از داده‌های تصویری، صوتی و اطلاعات خدماتی‌اند و امکان دارد برای بیش از یک شبکه تنظیم شوند. وظیفه یک فرستنده تلویزیونی، انتشار این بسته‌های TS است. در TS اول، شبکه‌های یک، دو، سه، چهار، نسیم، خبر، آموزش، قرآن، مستند، امید و پویا قرار دارند؛ درحالی‌که TS دوم شامل شبکه‌های نمایش، افق، آی‌فیلم، تماشا، خبر 2، ورزش، سلامت و تهران است. همچنین، TS های سوم و چهارم به شبکه‌های HD و رادیونماها اختصاص یافته‌اند.
مدیرکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی در تعریف ایستگاه‌های پرقدرت، کم‌قدرت و متوسط قدرت و همچنین در پاسخ به این سؤال که این ایستگاه‌ها بر چه اساسی و طبق کدام استانداردها راه‌اندازی می‌شوند، اظهار کرد: سامانه آنتن براساس مناطق هدف پوششی در یک ایستگاه تلویزیونی طراحی می‌شود. در این سامانه، مشخص می‌شود که برای پوشش منطقه چه میزان قدرت برای فرستنده نیاز است. معمولاً به فرستنده‌های با قدرت کمتر از ۴۰۰ وات، فرستنده‌های کم‌قدرت، به فرستنده‌های با قدرت بین ۴۰۰ وات تا کمتر از یک کیلووات، فرستنده‌های متوسط قدرت و به فرستنده‌های با قدرت یک کیلووات و بیشتر، فرستنده‌های پرقدرت اطلاق می‌شود.
وی در بیان تاریخچه فرستنده‌های تلویزیونی و راه‌اندازی فرستنده دیجیتال افزود: فعالیت حوزه فرستنده‌های تلویزیونی و رادیویی FM از سال ۱۳۴۸ آغاز شد. تا سال ۱۳۸۸، فرستنده‌های تلویزیونی به‌شکل آنالوگ پخش زمینی داشتند. در تاریخ 8/8/88، نخستین فرستنده با پخش زمینی دیجیتال در ایستگاه جماران تهران راه‌اندازی شد و از آن زمان، به‌تدریج فرستنده‌های دیجیتال جایگزین فرستنده‌های آنالوگ قدیمی‌شدند.
این مدیر حوزه فنی رسانه ملی درباره تفاوت‌های میان فرستنده‌های آنالوگ و دیجیتال و همچنین، مزایای فرستنده‌های دیجیتال اظهار کرد: در فرستنده آنالوگ تنها امکان پخش یک شبکه تلویزیونی وجود دارد؛ اما فرستنده دیجیتال این امکان را فراهم می‌آورد که یک TS را پخش کند. TS ممکن است شامل چندین شبکه تلویزیونی و رادیویی باشد. این نوع فرستنده با قدرت کمتری عمل می‌کند و کیفیت بهتری را ارائه می‌دهد، همچنین، پوشش مناسب‌تری نیز ایجاد می‌کند.
تیموری با یادآوری خاطره‌ای از راه‌اندازی فرستنده‌های دیجیتال گفت: یکی از خاطرات به‌یادماندنی من مربوط به طرح دیجیتال‌سازی منطقه محروم بشاگرد است. در این منطقه، به‌علت وسعت زیاد و فاصله‌های طولانی بین روستاها، ناچار به احداث حدود 70 ایستگاه شدیم. این منطقه به دلایل خاصی، مانند کمبود امکانات، مسیرهای کوهستانی ناایمن و رودخانه‌های فصلی، تردد را بسیار دشوار کرده بود؛ اما با همکاری و همت همکاران ادارهکل فرستنده‌های تلویزیونی و رادیویی FM، در مدت چهار ماه موفق به راه‌اندازی 70 ایستگاه دیجیتال شدیم که در نوع خودش بی‌سابقه بود. این توفیق باعث شد صدا و تصویر رادیووتلویزیون جمهوری اسلامی ایران به خانه‌های مردم محروم این منطقه برسد.
وی در ادامه به مشکلات موجود در هنگام راه‌اندازی فرستنده‌های دیجیتال اشاره و اضافه کرد: مهم‌ترین مشکل در این فرایند، روشن شدن هم‌زمان فرستنده‌های دیجیتال و آنالوگ در هنگام محدودیت‌های فرکانس، سامانه آنتن و زیرساخت ایستگاه‌ها بود. بسیاری از مخاطبان نمی‌توانستند بهطور هم‌زمان، گیرنده‌های خودشان را از آنالوگ به دیجیتال تغییر دهند،؛ اما با همکاری سه مجموعه فرستنده‌ها، طرح و توسعه و طراحی شبکه، موفق شدیم از این مشکل عبور کنیم.
مدیرکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی به خودکفایی‌ها و فعالیت‌های جهادی طرح دیجیتال‌سازی در آن برهه از زمان اشاره کرد و گفت: در آغاز طرح دیجیتال‌سازی، از فرستنده‌های خارجی بهره گرفته شد؛ اما به‌تدریج موفق شدیم ساخت فرستنده‌های دیجیتال کم‌قدرت، متوسط قدرت و پرقدرت را در داخل کشور بومی‌سازی کنیم. البته درخصوص المان‌های پسیو (passive) مانند آنتن، جعبه‌تقسیم و کمباینر که در فرستنده‌های آنالوگ و دیجیتال مشترک‌اند، در گذشته بومی‌سازی انجام شده بود.
وی همچنین با اشاره به کیفیت پخش دیجیتال، عنوان کرد: پخش دیجیتال به دلیل نویزپذیری کمتر، به‌مراتب کیفیت بهتری از پخش آنالوگ دارد. هم‌اکنون فرستنده‌های دیجیتال بهطور کامل، در داخل کشور تولید می‌شود و این امر، صداوسیما را از واردات بی‌نیاز کرده است.
تیموری درخصوص پوشش فعلی فرستنده‌های دیجیتال و دستیابی به پوشش 100 درصدی تصریح کرد: هم‌اکنون بیش از 99.2 درصد از جمعیت کشور تحت‌پوشش دیجیتال (بسته اول و دوم) با کیفیت SD قرار دارند. برای تکمیل این پوشش و تبدیل ایستگاه‌های آنالوگ به دیجیتال، ضرورت دارد که 1300 ایستگاه کم‌قدرت روستایی را به فرستنده‌های دیجیتال مجهز کنیم. با راه‌اندازی این تعداد فرستنده دیجیتال، پوشش جمعیتی به 99.65 درصد خواهد رسید. به‌منظور دستیابی به پوشش کامل 100 درصدی، نیازمند تأمین تجهیزات و احداث 1200 ایستگاه برای مناطق فاقد پوششیم.
این مدیر حوزه فنی رسانه ملی بر ضرورت بهینه‌سازی فرستنده‌های دیجیتال تأکید کرد و گفت: درخصوص ارتقای فرستنده‌های دیجیتال، باید به موضوع دوهِرتی شدن فرستنده‌ها اشاره کرد؛ این فناوری می‌تواند مصرف برق فرستنده‌های دیجیتال را نسبت به وضعیت کنونی، تا 30 درصد کاهش دهد.
وی در ادامه، به برنامه‌های ادارهکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی برای توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و افزایش پوشش فرستنده‌ها اشاره کرد و افزود: این ادارهکل در تلاش است تا با افزایش تعداد فرستنده‌های دیجیتال در سرتاسر کشور، پوشش دیجیتال TS های یک تا چهار را با کیفیت SD و HD به 100 درصد برساند.
مدیرکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی، ارتقای سامانه‌های پخش به HD برای تمام شبکه‌های ملی و استانی را همسو با پیشرفت‌های فناورانه دانست و بیان کرد: جایگزینی فرستنده‌های تبدیلی به دیجیتال، مهم‌ترین اقدام تحولی برای به‌روزرسانی و بهبود زیرساخت‌های فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی و ارتقای کیفیت پخش به شمار می‌رود.
تیموری همچنین، به اقدامات آموزشی پرسنل و تکنسین‌ها درزمینه فرستنده‌های دیجیتال اشاره کرد و گفت: در هرگونه قرارداد خرید فرستنده از شرکت‌ها، تعهد برگزاری آموزش برای کارکنان فرستنده‌های تلویزیونی لحاظ شده است. همچنین، در تعامل با ادارهکل آموزش، دوره‌هایی برای همه مقاطع شغلی کارمندان، مدیران و نیز نیروهای جدید تدارک دیده شده است.
وی به جغرافیای خاص ایران و چالش‌های موجود در پوشش‌دهی فرستنده‌ها اشاره کرد و گفت: باتوجه‌به اقلیم کوهستانی کشورمان، ایجاد پوشش برای تمامی مناطق جمعیتی بسیار دشوار و پرهزینه است.
این مدیر حوزه فنی رسانه ملی درخصوص بزرگ‌ترین مشکل کنونی ادارهکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی گفت: با توسعه فرستنده‌های دیجیتال در سراسر کشور، هزینه‌های نگهداری این فرستنده‌ها بهطور چشمگیری افزایش یافته، درحالی‌که بودجه‌ای برای این منظور اختصاص نیافته است.
مدیرکل فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی در پایان با تأکید بر اینکه برای بهبود کیفیت خدمات و ایجاد شبکه‌ای پایدار، به حمایت مالی برای تعمیرات و نگهداری سامانه‌های موجود نیاز داریم، گفت: باتوجه‌به اینکه ما شبکه‌ای بسیار بزرگ در حوزه انتشار داریم و تجهیزات فراوانی با ارزش ریالی بالا برای این منظور تأمین و نصب شده است، این تجهیزات به‌عنوان منابع سازمان شناخته می‌شوند؛ بنابراین، باید راهکارهایی جدی برای نگهداری آنان مشخص شود تا از خرابی و تلفات تجهیزات جلوگیری کنیم.
او همچنین، بر اهمیت ارزش نهادن به نیروی انسانی به‌عنوان سرمایه اصلی این سازمان تأکید کرد و افزود: آموزش صحیح و به‌موقع نیروی انسانی، کاری ضروری است و دراین‌زمینه باید موضوع جانشین‌پروری برای آینده رسانه ملی را با جدیت دنبال کنیم.