برنامه هفتم توسعه به همت دولت شهید رئیسی آماده شد و در مجلس شورای اسلامی‌به تصویب رسید. با توجه به ابلاغ این برنامه و تعیین تکلیف نحوه تدوین نظام جرائم سکوهای متخلف، گفت‌وگویی با سالار شفایی، مدیرکل تدوین و تنظیم مقررات ساترا داشتیم.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، مشروح این گقت و گو به شرح زیر است.
در ابتدا لطفاً ضمن معرفی خود به‌عنوان مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا جایگاه و مأموریت این اداره کل و گزیده‌ای از سیر تهیه و تدوین دستورالعمل‌های ساترا را تشریح کنید.
بنده سالار شفائی هستم از سال ۱۴۰۰ و همزمان با آغاز فعالیت در ساترا، کار خودم را به‌عنوان مدیرکل توسعه کسب‌وکار و تسهیل‌گری شروع کردم و از ابتدای سال ۱۴۰۲ تاکنون هم به‌عنوان مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا توفیق خدمت دارم. به‌طورکلی تهیه و تنظیم دستورالعمل و مقررات یکی از محوری‌ترین نقش‌ها و مسئولیت‌های یک نهاد تنظیم‌گر برای اجرای سیاست‌ها و اصلاح رویه‌ها در حوزه تنظیم‌گری به شمار می‌آید و در ساترا که نهاد تنظیم‌گر صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی سازمان صداوسیماست این مسئولیت بر عهده معاونت تدوین مقررات و امور حقوقی و به‌تبع آن مأموریت اصلی اداره‌کل تنظیم و تدوین مقررات است.
موضوعات و مسائل برای تهیه دستورالعمل و مقررات از راه‌های مختلف شناسایی و روی میز کار این اداره‌کل قرار می‌گیرند. ازجمله جلسه با رسانه‌ها، نخبگان و فعالان فضای مجازی و جلب مشارکت واحدهای سازمان در ارائه پیش‌نویس مقرراتی که نیاز دارند.
شکل‌گیری یک مقرره به این صورت است که مسئله ابتدا مطالعه شده و برای آن «شناسنامه» ایجاد می‌شود تا نخست به این تصمیم برسیم که چه نوع سند حقوقی‌ای باید تدوین کنیم. دستورالعمل، مقرره، شیوه‌نامه، تصمیم یا توصیه‌نامه. همزمان، مقررات کشورهای دیگر و سندهای بین‌المللی مرتبط هم مطالعه می‌شود.
در مرحله بعد متن مورد نظر برای نظرخواهی عمومی و تخصصی از جامعه نخبگانی و فعالان صنعت صوت و تصویر فراگیر ارسال می‌شود و پس‌ازآن در «کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور» برای تشخیص عدم مغایرت سند با سایر قوانین و مقررات بالادستی بررسی شده و بالاخره به تصویب نهایی می‌رسد.
درنهایت هم سند ابلاغ‌شده و به اطلاع همه بخش‌های سازمانی می‌رسد و توجیه می‌شوند که چه موادی از سند را باید اجرا کنند و چه نظارتی داشته باشند.
اجرای سند در فضاهای عمومی و تخصصی هم به روش‌های مختلفی ترویج و معرفی می‌شود: ساخت تیزر، برگزاری نشست توجیهی و نوشتن مطلب در نشریات و فضای مجازی.
در اینجا باید عرض کنم تاکنون دستورالعمل‌ها و مقررات متعددی در حوزه تنظیم‌گری ساترا و با همین فرایند تدوین‌شده که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: اصول و ضوابط حاکم بر انتشار محتوا، دستورالعمل رده‌بندی سنی محتوا، دستورالعمل صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر، دستورالعمل فعالیت انتخاباتی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر، دستورالعمل ارتباطات تجاری در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و...
یکی دیگر از مأموریت‌های اداره‌کل تنظیم و تدوین مقررات ساترا پیشنهاد اصلاح برخی قوانین کشور در حوزه فضای مجازی که برای اعلام نظرات ساترا ارسال شده است، به‌عبارتی هرکجا در قوانین و مقررات درحال بررسی و تصویب حکم یا وظیفه‌ای در حوزه اجرای مأموریت سازمان صداوسیما در صوت و تصویر فراگیر بخواهد ایجاد شود، ما در این اداره‌کل بررسی و ملاحظات لازم را منتقل می‌کنیم.
با توجه به اینکه برنامه هفتم توسعه پس از تأیید شورای نگهبان اخیراً از سوی رئیس مجلس شورای اسلامی‌برای اجرا ابلاغ شد، درخصوص انجام مأموریت‌های سازمان صداوسیما و ساترا در این قانون چه اقداماتی صورت گرفته است؟
استحضار دارید قانون برنامه توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی ازجمله مهم‌ترین اسناد بالادستی در جهت‌گیری اهداف و مأموریت‌های دستگاه‌های اجرایی است که به‌منظور تحقق اصلی برنامه، یعنی رشد و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی از طریق هماهنگ‌سازی بین نهادهای مختلف برنامه‌ریزی و اجرایی کشور تصویب می‌شود، ایران نیز از در زمره کشورهای است که سابقه 70 ساله در تدوین و اجرای برنامه‌های توسعه دارد.
برنامه هفتم پنج‌ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران است که از سال ۱۴۰۳ تا پایان سال ۱۴۰۷ اجرا خواهد شد در قالب یک لایحه تدوین شده و شامل ۲۲ فصل و هفت بخش مختلف است که بخش‌های اقتصادی، زیربنایی، فرهنگی و اجتماعی، علمی، فناوری و آموزشی، سیاست خارجی، دفاعی و امنیتی، اداری، حقوقی و قضایی را شامل می‌شود، این لایحه هشتم خرداد سال ۱۴۰۲ در دولت سیزدهم تصویب و در ۲۸ خرداد سال ۱۴۰۲ توسط رئیس‌جمهور شهید به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد.
مبنای موضوعاتی که در این سند مورد توجه قرار گرفته است، سیاست‌های کلی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری است که براساس اصل 110 قانون اساسی پس از اخذ نظر مشورتی مجمع تشخیص مصلحت نظام، ابلاغ شده و حاوی راهبردهای اصلی برنامه توسعه است و جالب آنکه در برنامه هفتم توسعه سهم سیاست کلی در حوزه موضوعات فرهنگی اجتماعی حدود 23 درصد است که نشان از توجه و تأکید مقام معظم رهبری به این حوزه است.
ساترا در سال گذشته پیشنهادهایی برای تصویب برنامه و ناظر به مأموریت‌های خودش ارائه کرد که با همراهی دولت و پیگیری‌های مجدانه در مجلس این امر عملیاتی و اکنون ابلاغ شده است. به‌طور مشخص اگر بخواهم عرض کنم در بند پ ماده 77 قانون، سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف شده‌اند در راستای حمایت از فرهنگ و ارزش‌های اسلامی - ایرانی و توسعه حکمرانی رسانه‌ای و همچنین با توجه به مسؤولیت آن دستگاه‌ها در تنظیم مقررات، صدور مجوز با رعایت قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار و نظارت بر رسانه‌های فعال در عرصه صوت و تصویر فراگیر نسبت به تهیه جدول تخلفات مالی نحوه حمایت و رسیدگی به تخلفات اشخاص در موارد فوق اقدام قانونی لازم را به عمل آورند.
امیدواریم این حکم قانونی که آیین‌نامه اجرایی آن در دست تهیه است باعث شود با استفاده از تمامی ظرفیت موجود، تنظیم‌گری و نظارت مسئولانه بر حوزه صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و به‌طور خاص شبکه نمایش خانگی با اعمال و اجرای ضوابط صورت گیرد.
ساترا در دو سال گذشته چه اقداماتی در حوزه تدوین دستورالعمل و آیین‌نامه‌های جدید انجام داده است و مهم‌ترین چالش‌های این حوزه چه مواردی است؟
درحال حاضر دستورالعمل‌هایی در حوزه تحت تنظیم‌گری ساترا به‌عنوان مقررات جاری در سایت موجود و مبنای نظارت بخش‌های تخصصی ساترا در قبال رسانه‌های دارای مجوز است. به‌طور خاص حدود دوسال گذشته برخی دستورالعمل‌ها ازجمله دستورالعمل فعالیت انتخاباتی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر، دستورالعمل رسیدگی به شکایات و تخلفات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر، الگوی قرارداد کاربری رسانه‌ها ناشرمحور و کاربرمحور تهیه، تصویب و ابلاغ شده و تعدادی دستورالعمل دیگر در مراحل مختلف تنظیم قرار دارد که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به الزامات فعالیت رسانه‌های کاربرمحور، حقوق کاربران، نام و نشان تجاری اشاره کرد.
در اینجا باید گفته شود که یکی از معضلات اجرای صحیح دستورالعمل‌ها، بحث ضمانت اجرایی و قانونی آن است و همان‌طور که می‌دانیم مطابق با حکم صریح مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در تاریخ 22/06/1394، مبنی بر اینکه «تنظیم مقررات و نظارت بر صوت و تصویر فراگیر منحصراً از وظایف سازمان صداوسیما است» سایر قوانین بالادستی و مصوبات مراجع ذی‌ربط ازجمله تصویب ماده‌واحده اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی این تنظیم‌گری بدون وجود ضمانت اجرا ابتر و ناممکن خواهد بود. طبعاً ساترا به‌عنوان متولی ذی‌ربط در سازمان صداوسیما تلاش دارد برای دستیابی به فضای مجازی سالم، مفید و ایمن از ابزارها و ظرفیت‌های قانونی کشور برای اعـمال حـاکمیت استفاده کند، بنابراین در حال حاضر در قوانین موضوعه سازوکار و ضمانت اجرایی قانونی برخورد با رسانه‌ها و سکوهایی که مقررات و الزامات را نقض می‌کنند پیش‌بینی نشده است، به‌گونه‌ای که بعضاً باوجود احراز وقوع تخلف و ارجاع آن به‌صورت مستدل و مستند به مراجع قضایی، موضوع منجر به صدور قرار منع تعقیب شده آن‌هم با توجیه آنکه به لحاظ اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها و عدم تصویب قانون در این زمینه امکان رسیدگی و پیگیری ممکن نیست.
در این امتداد اقدامات متعددی از سال گذشته انجام شده است که مهم‌ترین آن پیشنهاد حکم در برنامه هفتم توسعه کشور است که به لطف خداوند متعال تصویب و ابلاغ شده که این حکم ضمن تحکیم مبانی حقوقی فعالیت ما در ساترا، راه را برای رسیدگی به تخلفات سکوهای صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی هموار می‌کند، دیگر اقدام تهیه لایحه جرم انگاری تخلفات است ازجمله تخلفات پخش زنده بدون و تولید و انتشار محتوا بدون مجوز که این لایحه در مراحل مقدماتی رسیدگی با همکاری قوه قضائیه و سایر مراجع قرار دارد.
در ارتباط با ماده‌واحده مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال گذشته، این موضوع تا چه میزان به رفع دغدغه‌های فعالان این حوزه انجامیده است؟
طبعاً تعریف و دامنه صوت و تصویر فراگیر طی سال‌های گذشته به‌طور مکرر مورد بحث و تبادل بوده که بخشی از این امر ناشی از دایره وسیع، ابعاد و ماهیت فنی است، اما تنظیم‌گری و نظارت بر حوزه صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی منحصراً از وظایف و مأموریت‌های سازمان صداوسیماست که دراین‌ارتباط دستورات و تأکیدات مکتوب مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) ازجمله دستور ایشان در سال ۱۳۹۴ بر این امر تصریح دارد.
با توجه به ماهیت صنعت صوت و تصویر فراگیر، بعضاً موضوعاتی جدید شکل می‌گیرد که درخصوص صدور مجوز و نظارت بر آن می‌بایست تصمیم‌گیری شود. در این خصوص به‌جهت تصحیح برخی فرایندهای فی‌مابین دستگاه‌های متناظر، اخیراً شورای عالی انقلاب فرهنگی با تصویب و ابلاغ یک ماده‌واحده تحت عنوان «تعیین الزامات ساماندهی صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» نسبت به تفکیک وظایف، نحوه هماهنگی در اجرای برخی مأموریت‌های موازی و حمایت از تقویت تولید محتوای ایرانی در حوزه فرهنگ و هنر در فضای مجازی و رفع دغدغه فعالان حوزه صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی تعیین تکلیف کرد.
این ماده‌واحده که پیش‌نویس اولیه آن توسط اداره‌کل تنظیم و تدوین مقررات ساترا در سال گذشته آماده‌سازی شد، مستند به بندهای 3 و 12 ماده ۳ سند تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر «سیاست‌گذاری، طراحی و برنامه‌ریزی کلان حوزه رسانه‌ای کشور و سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی راهبردی برای ارتقای کمی و کیفی مصرف و تولید محصولات کالاهای رسانه‌ای و فرهنگی» و در اجرای مأموریت شورای عالی انقلاب فرهنگی درزمینه پیگیری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی و تکمیل اسناد برنامه‌های بخشی آن با اولویت سینما تئاتر، نمایش خانگی، موسیقی ادبیات و رمان تدوین شده است.
در این ماده‌واحده حیطه اختیارات و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی را در این حوزه مشخص و برای فعالان بخش خصوصی به‌ویژه در سکوهای پخش صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی معین کرده که در چه بخش‌هایی باید از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در چه بخش‌های دیگری باید از سازمان صداوسیما مجوز اخذ کنند.
به‌طور خاص اگر بخواهم اشاره کنم در یک بند مشخصاً سازمان صداوسیما اجرای مأموریت صدور مجوز، تنظیم مقررات، نظارت بر سکوهای فعال vod و کاربرمحور و شبکه نمایش خانگی را بر عهده دارد.