پشت هر طنز سیاسی، تحلیل‌های جدی، شناخت مسئله، قرار دادن آن در چارچوب، بیان زمینه شکل‌گیری آن و مقایسه‌اش با واقعیت‌ها و دنبال کردن سابقه آن رویداد نهفته است. اگر طنز را ابزاری بی‌نظیر در مواجهه با مسائل و مشکلات جامعه بدانیم با کمک آن می‌توانیم به سراغ تلخ‌ترین رویدادها و مشکلات برویم تا بیان و نقد آنها را آسان‌تر کنیم.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، برنامه«پاورقی» به تهیه‌کنندگی جواد فتحی و اجرای محمدرضا شهبازی یکی از تولیدات شبکه دو سیماست که با هدف روشن شدن ابعاد اخبار منتشر شده در فضای مجازی با زبان طنز چند ماهی است که شنبه تا سه‌شنبه حوالی ساعت ۲۰:00 روانه آنتن شده‌‌است. این برنامه که کارگردانی‌اش برعهده ابوالفضل حاجیان و نویسندگی‌اش با محمدامین میمندیان و مرتضی قربانی است، با استفاده از زبان طنز سعی در نمایان کردن لایه‌های پشت پرده اخبار و افرادِ مرتبط با اتفاقات در فضای مجازی سعی می‌کند بدون پیچیدگی‌های شکلی و زبانی، اخبار و اتفاقات روزانه را مرور کند.
جواد فتحی، نویسنده، تهیه کننده سینما و تلویزیون، در آثاری همچون برنامه تلویزیونی«کاربرانه» فعالیت داشته است.
زمان کم و سرعت بالا
وی درباره فکر اصلی و شکل‌گیری برنامه «پاورقی» می‌گوید: اگر قرار باشد چیزی به عنوان پیش‌تولید برای این برنامه در نظر بگیریم، «پاورقی» در زمان بسیار اندکی از مرحله پیش تولید روی آنتن رفت و از زمان شکل‌گیری فکر تا ضبط اولین قسمت خیلی سریع شکل گرفت؛ یعنی از زمان پیشنهاد طرح برنامه و صحبت کردن درباره اینکه چگونه این برنامه تولید شود و عوامل آن جمع شوند تا وقتی که ضبط و تهیه شود تقریبا دو هفته طول کشید.
وی دلیل این همه شتاب را فضای رسانه‌ای جامعه دانست و افزود: اوایل مهر ماه با شروع ناآرامی‌ها و پمپاز اخبار دروغین به جامعه، رسانه باید کاری می‌کرد و اول از همه با برملا کردن دروغ‌ها از شتاب رسانههای بیگانه برای گسترش ناآرامی‌ها جلوگیری می‌کرد. برای همین روشنگری مردم و برملا کردن چهره واقعی شبکههای خبری معاند را در دستور کار قرار دادیم.
به گفته تهیه‌کننده«پاورقی» خط اصلی برنامه حضور یک مجری توانمند برای بیان واقعیت‌های موجود با زبان طنز شکل گرفت.
فتحی با اشاره به محتوای برنامه عنوان می‌کند: آنچه در رسانه‌ها، فضای مجازی و شبکههای اجتماعی شکل گرفت و هنوز هم ادامه دارد سرشار از ابهام و دروغ است، به طوری که برخی موارد دروغ بودنشان بدیهی است و باید یک نفر می‌آمد و به این‌ها جواب می‌داد.
پاورقی متن ناآرامی‌ها
وی درباره وجه تسمیه نام برنامه می‌گوید: کلمه«پاورقی» به معنی تکمله‌هایی است که به متن اصلی زده می‌شود و ما نیز با رصد اخبار، اشارات تکمیلی و توضیحاتی درباره این اتفاقات و ماجراها می‌دهیم. به این معنی که متن خبرها و اتفاقات یک چیز دیگری است و ما در پاورقی داریم آنها را گویاتر و واضح‌تر بیان می‌کنیم تا مخاطب وجه دیگر ماجرا را هم ببیند و بشنود.
از فتحی درباره آرایه برنامه«پاورقی» که در فضایی ساده رقم خورده، می‌پرسیم و او در پاسخ بیان می‌کند: سوای علاقه‌مندی خودمان به آرایه ساده و بدون هیاهو بی‌شک یکی از دلایل سادگی این آرایه نبود وقت کافی برای تهیه آرایه‌ای شلوغ و با جزئیات زیاد بود، چرا که از زمان شکل‌گیری فکر تا ظبط و پخش برنامه ما کم‌تر از یک هفته وقت داشتیم و به همین دلیل از آرایه نیمه آماده‌ای که بود استفاده کردیم و کمی در آن دست بردیم و بعد از رتوش و تغییر رنگ از آن استفاده کردیم.
نگاه طنز ژورنالیستی
این تهیه‌کننده با اشاره به ساختار برنامه توضیح می‌دهد: وقتی قرار است یک برنامه با یک مجری آن هم در زمانی محدود تولید شود پس باید ساختار ساده و البته عمیقی داشته‌باشد. طنز سیاسی نهفته در این برنامه کاملا با نگاه روزنامه‌نگار تحقیقی همخوانی دارد و نمی‌خواستیم خیلی پیچیدگی‌های شکلی، نمایشی و... داشته باشد. می‌خواستیم ساده حرف بزنیم و بیش‌تر به طنز مطبوعاتی نزدیک شویم.
وی در باره موضوع‌یابی و انتخاب خبرهایی که مبنای طنزپردازی و هجو قرار می‌گیرند تصریح کرد: محمدامین میمندیان و مرتضی قربانی نویسندگان برنامه هستند که با تهیه متن، موضوعات، ویدئوها و عکس‌ها خط اصلی برنامه را شکل می‌دهند. ضمن اینکه همه ما مدام در حال رصد اخبار از شبکههای خارجی هستیم و خط فکری آنها را دنبال می‌کنیم.
فتحی درباره منابع خبری و نحوه صحت‌سنجی اخبار و فیلم‌هایی که در رسانههای معاند منتشر می‌شود، می‌گوید: چندین منبع برای این صحت‌سنجی داریم ضمن اینکه به حد کافی فیلم و خبر موثق وجود دارد که دروغ این رسانه‌ها برملا شود. به طوری که هر فرد با یک جست‌وجوی ساده در فضای مجازی متوجه تناقض این رسانه‌ها می‌شود.
یک سوزن هم به خودمان
تهیه‌کننده«پاورقی» در پاسخ به این پرسش که چقدر این نگاه انتقادی را به درون جامعه و موضوعات روز دارید، می‌گوید: بخشی به نام جوالدوز را راه انداختیم که به موضوعات روز اقتصادی و سیاسی داخلی می‌پردازیم و انتقاداتی هم می‌کنیم. از اسم این بخش مشخص است که قرار است یک سوزن هم به مسئولان و مدیران ارشد بزنیم. با این حال محور اصلی برنامه همان موضوعاتی است که در رصد اخبار رسانههای بیگانه می‌بینیم.
وی درباره انتخاب مجری برای چنین برنامه‌ای می‌گوید: با محمدرضا شهبازی پیش از این در فضای مجازی کار کرده‌بودیم و نگاه طنزآمیز او را می‌پسندیدم. برای این برنامه نیز با استقبال پذیرفت که اجرای چنین برنامه‌ای را بر عهده بگیرد.
وقتی فحش می‌خوریم یعنی دیده شده‌ایم
محمدرضا شهبازی، مجری برنامه«پاورقی»، علاوه بر اجرا در تلویزیون، طنزپرداز و مدیر سایت «راه راه» هم هست. او تاکنون در برنامه‌های مختلفی در شبکههای افق و شبکه دو سیما به اجرا پرداخته‌است. اولین مسابقه سیاسی تلویزیون به نام«رخداد» و برنامه طنز«حرفشم نزن» با تهیه‌کنندگی و اجرای شهبازی از شبکه افق سیما به روی آنتن رفته‌است.
لایه پشت پرده
شهبازی با اشاره به مهم‌ترین ویژگی این برنامه می‌گوید: «پاورقی» می‌خواهد لایه‌های پشت پرده اخباری را که برای مخاطبان مهم و اثرگذار است و ممکن است آنها را به اشتباه بیندازد، نمایان کند. ما در این برنامه تلاش می‌کنیم مخاطبان به این درک برسند که اخباری که شبکههای معاند با سرعت و شتاب به خورد مخاطب می‌دهند یا در فضای مجازی می‌بینند و می‌شنوند تا چه میزان سندیت دارد و چه اندازه صحت ندارد.
تقویت سواد رسانه
وی یکی از اهداف این برنامه را تقویت سواد رسانه‌ای مخاطبان می‌داند و متذکر می‌شود: گروه نویسندگان این برنامه به دنبال آگاهی‌بخشی به مخاطب است و تلاش می‌کند متناسب با اخباری که منتشر می‌شود مخاطب را برای پذیرش خبر، شناسایی منبع، زمان تاریخ انتشار، اهداف پشت پرده آن آماده کند.
مجری«پاورقی» پیدا کردن گاف‌های شبکههای فارسی زبان و اجتماعی را خیلی سخت نمی‌داند و می‌گوید: با کمی دقت و مقایسه میان اخبار واقعی و جعلی، گاف‌های رسانههای غربی مشخص می‌شود. رسانههای غربی تعمداً اشتباهات خود را بازگو نمی‌کنند و با شلوغ‌کاری، هوچی‌گری و تکرار یک مفهوم را به مخاطب القا می‌کنند.
هجمه رسانه‌ای
شهبازی از ورودش به این برنامه می‌گوید: ایده برنامه در بین خودمان شکل گرفت و حس کردیم سرعت عمل رسانههای معاند در دست گرفتن افکار مردم بالا رفته و هجمه رسانه‌ای همه‌جانبه، هماهنگی اغراق شده‌ای ترسیم شده و ما باید کاری بکنیم، ولی سوتی‌های عجیب و غریبی که در این زمینه وجود داشت کار ما را راحت کرد و توانستیم مسیر تحقیق تا نگارش و اجرا را سریع ترسیم کنیم و برنامه را روی آنتن ببریم.
وی می‌افزاید: زمان مطلوبمان برای هر برنامه حداکثر ۱۵ دقیقه است و به دلیل زمان مناسبی که قبل از اخبار دارد از تأثیر و دیده شدن برنامه مطمئن هستیم با این حال مجبوریم خیلی از موضوعات را کنار بگذاریم و به آن‌هایی بپردازیم که از لحاظ مختلف اولویت دارند.
روشنگری مخاطب با نگاه طنز
این طنزپرداز تلویزیونی با اشاره به ویژگی طنز تلویزیونی و سیاسی عنوان می‌کند: در طنز سیاسی، تحلیل‌های جدی، شناخت مسئله، قرار دادن آن در چارچوب، بیان زمینه شکل‌گیری آن و مقایسه‌اش با واقعیت‌ها و دنبال کردن سابقه رویدادها و تلاش برای نگاه کردن از زاویه‌ای متفاوت وجود دارد که در نهایت هدفش روشنگری مخاطب با نگاه طنز است. ضمن اینکه ما در این برنامه با صراحتی که هم در موضوع و هم در لحن و اجرا داریم حرفمان را بی‌رودربایستی می‌زنیم.
شهبازی ادامه می‌دهد: «پاورقی» یک برنامه مطبوعاتی با زبان طنز است که در این حوزه موضوعات روز را مطرح کند و با رویکردی که اشاره کردم درحقیقت خالی بودن چنته معاندان جمهوری اسلامی را به رخ می‌کشد.
وی در پاسخ به این پرسش که صحت‌سنجی اخبار تا چه حد معتبر است و چقدر به منابعتان اعتماد دارید، می‌گوید: تا به حال به سراغ تصویر و سندی که سندیت نداشته‌باشد نرفته‌ایم و برای همه حرف‌هایی که در برنامه عنوان می‌کنیم تصویر مستند یا ویدئو و سند معتبر نمایش می‌دهیم.
برنامه اثرگذار
مجری«پاورقی» درباره استقبال مخاطبان از این برنامه تصریح می‌کند: تا الان که حدود 50 قسمت از برنامه روی آنتن رفته، بازخوردها خیلی زیاد بوده‌است. همین که برنامه از سوی آشوبگران و خارج‌نشینان در فضای مجازی نقد می‌شود و نسبت به برنامه واکنش نشان داده می‌شود یا به عوامل تولید توهین‌های رکیک می‌شود یعنی برنامه دیده شده و تأثیرش را گذاشته‌است. ضمن اینکه بسیاری از مخاطبان در فضای مجازی از ما دفاع می‌کنند و پاسخ آنها را می‌دهند. کل این قضیه به این معنی است که آن کاری که«پاورقی» باید انجام می‌داده مؤثر بوده و ما را در کارمان مصمم می‌کند.
نیره رضایی مطلق