به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، در مدت هشت سالی که از فعالیت رسمی‌شبکه مستند می‌گذرد رشد مخاطبان این شبکه همیشه مثبت و با اقبال زیادی مواجه بوده است؛ شبکه‌ای که در گروه شبکه‌های ساختارمحور قرار گرفته و مبنای آن به تصویر کشیدن واقعیت یا همان گفتن اصل ماجراست. تنوع موضوعات و سبک‌های مختلف مستندسازی نیز از جمله عوامل توفیق این شبکه در جلب مخاطب است. در میانه فصل تابستان و آستانه مناسبت‌هایی چون موسم حج، محرم و هفته دفاع مقدس با مدیر شبکه و مدیران طرح و برنامه، تولید برنامه و تأمین و پخش این شبکه گفت‌وگو کرده‌ایم.

 فراخوان برای مستدسازان جوان

سلیم غفوری مدیریت شبکه مستند را  از بهار سال 1395 برعهده گرفته‌است. او درباره مستندهایی که برای مناسبت‌های سال در این شبکه در دست تولید است، می‌گوید: امسال با توجه به اینکه موضوع بزرگداشت چهلمین سال انقلاب اسلامی در دستور کار شبکه‌های رسانه ملی قرار گرفته است  مستند‌های متعددی درباره تاریخ دوره پهلوی و اوضاع اقتصادی کشور در آن دوران در حال تولید است. او اضافه می‌کند: مستندهایی با موضوع دستاوردهای انقلاب اسلامی در مدت چهل سال و  حوادث سیاسی که پس از انقلاب در کشور رخ داده نیز در حال تولید است.

 غفوری با بیان اینکه رسانه‌های دشمن طوری تاریخ‌سازی می‌کنند که گویی کشور در دوره پهلوی اقتصاد شکوفایی داشته است، می‌گوید: ما در مستندی که بر پایه اسناد و مدارک واقعی تولید کرده‌ایم اوضاع اقتصادی دوره پهلوی را تحلیل می‌کنیم و امیدواریم این مستندها بتواند به برخی شبهات ایجاد شده پاسخ دهد.

او تأکید می‌کند: برای ساخت هر یک از این مستندها از مستندسازان خبره‌ای بهره برده‌ایم که هم بر موضوع  و هم ساختار مستند تسلط دارند و امتحانشان را در تولید مستندهای خوب پس داده‌اند. مدیر شبکه مستند از دو مستندی که در دو سال اخیر در این زمینه تولید شده یاد می‌کند که یکی با نام «در برابر طوفان» در دهه فجر سال 1395 و دیگری با نام «روزگار رضاخانی» در دهه فجر 1396 روی آنتن رفته و با استقبال خوبی مواجه شده‌است.

به گفته غفوری برای پرداختن به رویدادهای زمان حال کشور نیز دو بستر فراهم شده‌است. یکی تولید مستندهایی درباره رویدادهای تازه که برنامه  «360درجه» به آن می‌پردازد. این برنامه در حدود 25 دقیقه مهم‌ترین پرونده هر هفته در کشور را بررسی می‌کند. فصل اول این برنامه به پایان رسیده و فصل دوم آن به زودی روی آنتن خواهد رفت. در فصل اول این برنامه از ماجرای کشتی سانچی تا مصرف برق در کشور و نوسانات ارز بررسی شده است. این برنامه پاسخی فوری برای آگاهی دادن به افکار عمومی در زمینه موضوعی است که هر هفته در کشور مطرح می‌شود و با وجود آنکه روایت کامل‌تری از رویدادهاست طبعاً نمی تواند به همه ابعاد یک موضوع در بازه زمانی کوتاه بپردازد. برای این منظور بستر دیگری برای تولید مستندهایی فراهم شده است که به بررسی عمیق‌تر موضوعات می‌پردازد و تولید آن‌ها به زمان بیش‌تری نیاز دارد تا تمام وجوه واقعه را با اسناد و مدارک بررسی کند.

مدیر شبکه مستند تأکید می‌کند: شبکه مستند ضمن مراعات چارچوب‌های رسانه ملی، با نگاه درست و عمیق موضوعات را بررسی می‌کند. او از راهبرد شبکه برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های مستندسازان جوان کشور یاد می‌کند و می‌گوید: در دو سال اخیر تلاش کرده‌ایم نهایت بهره را از مستندسازان جوانی که از رویش‌های دهه اخیر مستند سازی کشورند ببریم و در عین حال از ظرفیت مستندسازان با سابقه و پرتجربه نیز غافل نبودیم.

او راه‌اندازی جشنواره فیلم‌های مستند را راهبرد خوبی برای شناسایی و جذب نیروهای با استعداد در زمینه مستند‌سازی می‌داند و می‌گوید: ارتباط شبکه مستند با این جشنواره با حدود 800  مستندساز برقرار شد و حدود 700 اثر به این جشنواره ارسال شد که این آثار در چهار فصل سال گذشته از شبکه مستند پخش شد. امسال نیز دومین جشنواره مستند در حال برگزاری است که مهم‌ترین هدف آن، شناسایی، جذب و به کارگیری مستندسازان جوان است. او اضافه می‌کند: فراخوان این دوره پس از عید نوروز اعلام شد و بیش از 300 اثر به دبیرخانه جشنواره رسید که از میان آن‌ها 67 اثر انتخاب شده‌اند. این آثار هر هفته از شنبه تا چهارشنبه ساعت 21 روی آنتن می‌رود. اختتامیه جشنواره نیز پاییز امسال برگزار خواهد شد.

غفوری پژوهش خوب را لازمه ساخت مستند خوب می‌داند و تأکید می‌کند: همان‌طور که از نام مستند پیداست مستند باید مستند به سند و اطلاعات دقیق باشد که برای رسیدن به آن پژوهش حرف اول و آخر را می‌زند. او معتقد است: مستند ساز در مرحله پژوهش درمی‌یابد که چگونه به اسناد و مدارک دست اول دست یابد و چگونه موضوع را روایت کند. مدیر شبکه مستند پژوهش را به سه بخش پژوهش کتابخانه‌ای، میدانی و تصویری تقسیم‌بندی و اضافه می‌کند شبکه مستند در دو سال گذشته هم در برآوردها برای پژوهش برآوردی واقعی در نظر گرفته و هم در زمینه پژوهش آثار سختگیر بوده است.

بنا به گفته مدیر شبکه مستند، در چینش برنامه‌ها نیز ملاحظاتی در نظر گرفته شده و روال پخش بر اساس موضوع برنامه‌ها زمانبدی شده است. او معتقد است موضوعی کردن جدول پخش به مخاطب برای پیگیری موضوعات مورد علاقه‌اش کمک می‌کند. تنوع موضوعی شبکه نیز از نظر او مطلوب است و گستره وسیعی از موضوعات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، معارفی، آداب و رسوم، علمی- آموزشی هنری، دفاع مقدس، تاریخی، حیات‌وحش و.... را در بر می‌گیرد.

 قضاوت برای همه طرح‌ها یکسان است

 مریم مظاهری مدیریت طرح و برنامه شبکه مستند را از اسفند سال 1394 بر عهده گرفته‌است. او در خصوص پذیرش طرح‌ها در این شبکه می‌گوید: شعار شبکه مستند، «شبکه مستند خانه مستندسازان خصوصاً مستندسازان جوان» است و بر این مبنا هر طرحی که دارای استانداردهای لازم و از ویژگی‌های طرحی خوب برخوردار باشد، می‌تواند نمره قبولی را از طرح و برنامه شبکه بگیرد. این طرح در گام اول اگر متناسب با اولویت‌های شبکه باشد به مرحله بررسی می‌رسد. کارشناسانی که به جلسات طرح و برنامه دعوت می‌شوند و مدیران شبکه از قبل طرح را مطالعه و نظرشان را در این خصوص بیان می‌کنند. نقاط قوت و ضعف کار روشن می‌شود  و طرح با اصلاحاتی که در جلسه پیشنهاد شده به تهیه‌کننده بازگردانده می‌شود تا پس از رفع نواقص و تقویت نقاط قوت برای مراحل تولید آماده شود. بنا به گفته مظاهری در موارد معدودی نیز موضوعات تازه‌ای که در اولویت کار شبکه قرار می‌گیرد به مستندسازانی که در زمینه موضوع شناخته شده هستند سفارش داده می‌شود.

مظاهری در خصوص مراحل ارائه طرح می‌گوید: مرحله اول طرح، تنظیم شناسنامه طرح است که در مرکز طرح و برنامه سیما به طور متمرکز طراحی می‌شود و برنامه‌سازان و طراحان بر اساس قالب و ساختار برنامه باید در وهله اول آن را پر کنند. البته طرح و برنامه شبکه برای آگاهی از طرح، فقط به این شناسنامه اکتفا نمی‌کند و باید روایت طرح و قصه آن نیز به همراه آن ارائه شود تا طرح در مرحله بررسی قرار گیرد.

مدیر طرح و برنامه شبکه مستند می‌گوید: برخی طراحان مایلند خودشان کار را تهیه کنند؛ اما گاهی طراح برای کارش تهیه‌کننده‌ای معرفی می‌کند و اگر تهیه‌کننده‌ای معرفی نشود شبکه، کار را به تناسب موضوع به تهیه‌کنندگانی می‌سپارد که توانمندی‌شان به اثبات رسیده و به موضوع تسلط داشته باشند.

او از جشنواره فیلم‌های مستند نیز یاد می‌کند و می‌گوید: این جشنواره راه را برای بسیاری از تهیه‌کنندگان و مستندسازانی که قبلاً با صداوسیما همکاری نداشته‌اند باز کرد و موجب شد کارهای برخی که تاکنون شناخته شده نبودند از قاب تلویزیون پخش شود.

از نظر مظاهری تنوع موضوعات مستند به وسعت تمام موضوعات جامعه است و هر آنچه در دنیای واقعی وجود دارد از این منظر می‌تواند در قالب فیلمی مستند ارائه شود. بنا به گفته او موضوعات اجتماعی از مهم‌ترین اولویت‌های شبکه است و آسیب‌های اجتماعی، سبک زندگی اسلامی- ایرانی، دستاوردهای انقلاب، گردشگری و...  از اولویت‌های دیگر مستندسازی در شبکه است.

مظاهری اضافه می‌کند: هم‌اکنون با توجه به محدودیت‌های مالی سازمان شبکه بیش‌تر پذیرای مستندهایی است که در اولویت موضوعی آن است. تعداد طرح‌هایی که در این شبکه به تصویب می‌رسد با توجه به اینکه بیش‌تر تولیدات تک قسمتی یا حداکثر 13 قسمتی است شاید به مراتب بیش از سایر شبکه‌ها باشد و همین امر تعداد جلسات طرح و برنامه را هم تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. مظاهری از برنامه «به اضافه مستند» به عنوان یکی از برنامه‌های شاخص شبکه یاد می‌کندکه در طرح و برنامه شبکه تصویب شده و موضوعات چالشی و مسئله محور جامعه را بررسی می‌کند. او در آخر تأکید می‌کند در شبکه مستند به روی همه مستندسازان خصوصاً مستندسازان جوان باز است و همه می‌توانند در اقناع مخاطب این شبکه با ارائه کارهای مطلوب اثرگذار باشند.

تولیدات شبکه با نیاز مخاطبان رابطه مستقیم دارد

 ابوالقاسم ناصری نیاکی مدیر گروه تولید برنامه شبکه مستند از سال 1387 فعالیتش را در سازمان با کارهایی مانند نویسندگی و گزارشگری آغاز کرده و پس از کسب تجربه در کارهایی مثل  ترجمه، تحقیق، کارگردانی و تهیه‌کنندگی تولید آثار مستند را از سال 1385 آغاز کرده‌است. او از مرداد سال 1394 به مدیریت گروه تولید شبکه مستند منصوب شده است.

ناصری نیاکی معتقد است شبکه برای هدایت افکار عمومی‌باید تولیداتی متناسب با نیاز آنان داشته باشد. به گفته او گاهی اولویت‌هایی مثل موضوع سالمندی، الگوسازی برای جامعه یا نظیر این‌ها برای برنامه‌سازی در اولویت قرار می‌گیرند و در این موارد طرح‌هایی به تهیه‌کنندگان پیشنهاد می‌شود، اما در باقی اوقات طرح هایی که در طرح و برنامه شبکه تصویب می‌شود در دستور کار تولید قرار می‌گیرند.

به گفته ناصری نیاکی گروه تولید از نظارت در روند تولید کار غافل نمی‌شود و هر زمان که انحرافی در روند تولید مشاهده شد می‌کوشد تا برنامه‌ساز را برای برگشتن به مسیر درست هدایت کند.  او اضافه می‌کند: اگر هم ناتوانی برنامه‌ساز برای حرکت بر مسیر درست تولید مستند محرز شد کار را متوقف و یا به تهیه‌کننده دیگری محول می‌کند.

مدیر گروه تولید شبکه مستند از برنامه‌های در دست ساخت برای مناسبت‌های پیش رو نیز یاد می‌کند و می‌گوید: برای محرم امسال در برنامه «قاب مستند» مستندهایی که درباره محرم است را گلچین کرده و به نمایش می‌گذاریم در این برنامه کارشناسان در خصوص مستند بحث می‌کنند و در صورت امکان از سازنده اثر نیز دعوت می‌شود تا در برنامه حضور یابد.

او از برنامه‌های فصل تابستان- که فصل گردشگری نیز هست- هم یاد می‌کند و می‌گوید: گردشگری از اولویت‌های موضوعی شبکه است. استان‌های مختلف را از منظر آیینی و قومیتی و خرده فرهنگ‌ها معرفی می‌کنیم. ناصری نیاکی معتقد است معرفی این ویژگی بیش‌تر از منظر فرهنگی است. مجموعه «پارسی» از جمله این برنامه‌هاست که در 13 قسمت 52 دقیقه‌ای تولید شده و از 20 مرداد روی آنتن می‌رود. مجموعه گردشگری «گلستان آرزوست» نیز در 20 قسمت 26 دقیقه‌ای استان زیبای گلستان را هم از منظر طبیعت که شامل مناطق کوهستانی، ساحلی، کویری و تالاب است وهم ظرفیت‌های اقتصادی منحصر به فرد و با نگاهی به خرده فرهنگ‌ها و آداب و رسوم و آیین‌هایش معرفی می‌کند.

مدیر گروه تولید شبکه مستند با معرفی برنامه «پرونده مستند» نیز می‌گوید: در این برنامه مهم‌ترین پرونده جنایی هفته با نگاهی جامعه‌شناسانه و روان‌شناسی بررسی و آسیب شناسی  می‌شود.

ناصری نیاکی از تدارک شبکه مستند برای مناسبت رمضان و نوروز سال آتی سخن می‌گوید و اعلام می‌کند: مستندهایی در زمینه آیین‌های مردم نقاط مختلف در داخل و خارج کشور در ماه رمضان و آیین آن‌ها برای استقبال از بهار و جشن نوروز، قرار است تولید شود که برای پژوهش آن‌ها با مراکزی چون مرکز پژوهش و سنجش افکار سازمان و دیگر مراکز پژوهشی کشور که در این زمینه کار می‌کنند تعامل داریم.

او گریزی هم به مشکلات شبکه می‌زند و می‌گوید: هزینه تولید یک مستند با هزینه گزارش‌هایی که گاه از آن‌ها با نام مستندیاد می‌کنند متفاوت است و همین امر شبکه را در جذب بودجه دچار مشکل می‌کند. او تأکید می‌کند مستند نیاز به پژوهش و تیم حرفه‌ای دارد و هزینه این دو آن را از گزارش‌ها متمایز می‌کند. ضمن اینکه ایجاد فضای صریح‌تر و شفاف‌تر برای نمایش مستندها می‌تواند در تبیین موضوعات اجتماعی مفیدتر باشد.

گروه تولید شبکه مستند برای گونه‌های مختلف مستند سهم متفاوتی قائل است و بیش‌ترین سهم را با حدود 35 درصد به گونه اجتماعی اختصاص داده‌است.

مدیر تولید شبکه مستند برخورداری رسانه ملی را از مستندسازان خوب و حرفه ای از نقاط قوت مستندسازی برمی‌شمرد و می‌گوید: در جشنواره سینما حقیقت که مهم‌ترین جشنواره مستند خاورمیانه است هشت اثر از شبکه مستند برگزیده شده‌است.

شبکه مستند با وجود محدودیت‌های سازمان در بودجه برنامه‌سازی و همین‌طور رقبای رسانه‌ای دیگر در ماهواره و حتی در میان شبکه‌های دیگر سازمان، در شش ماهه دوم سال گذشته افزایش مخاطب درخور توجهی داشته‌است که برای حفظ اعتماد مخاطب و بالارفتن اقبال آن‌ها باید برای رفع موانع و فراهم شدن زمینه تولیدات بهتر و بیش‌تر تدابیری اندیشیده شود.

ناصری نیاکی بر آن است که روایت خوب در مستند نظر مخاطب را جلب می‌کند. او تأکید می‌کند: مستندسازان باید روایت خوبی برای طرح موضوع مستندشان داشته باشند. او در پایان از حضور فعال شبکه در فضای مجازی سخن می‌گوید و سایت شبکه مستند را از سایت‌های پربازدید سازمان برمی‌شمرد.

 نظم و سلیقه در پخش برنامه‌ها حرف اول را می‌زند

 مهدی مینایی مدیر تأمین برنامه و پخش شبکه مستند نیز مدیریتش را در این شبکه از سال 1395 آغاز کرده است. او تأمین برنامه شبکه را به دو بخش تأمین برنامه داخلی و تأمین برنامه خارجی تقسیم می‌کند و می‌گوید: در تأمین برنامه خارجی نیز به دو روش برنامه‌ها تأمین می‌شوند، یکی برنامه‌هایی که اداره‌کل تأمین برنامه خارجی و رسانه بین‌الملل سیما در اختیار شبکه قرار می‌دهد و دیگری مستندهایی است که با رصد شبکه‌های معتبر دنیا، کمپانی‌های برجسته تولیدکننده مستند و... برای خرید حق پخش آن‌ها به اداره‌کل تأمین برنامه خارجی و رسانه بین‌الملل سیما سفارش داده می‌شوند. شبکه مستند در طول ماه حدود 60 ساعت مستند خارجی، از بهترین مستندهای روز جهان پخش می‌کند که مقدار قابل‌توجهی است.

مینایی در خصوص روال پخش شبکه نیز می‌گوید: کنداکتور شبکه مستند موضوع‌محور است و بخش‌های مختلفی را به هر موضوع در طول هفته اختصاص داده است. به‌طور مثال، شبکه مستند هر روز ساعت 16 مستندهای علمی؛ پنجشنبه‌ها ساعت 16 مستندهای ماجراجویانه و سرگرمی، از شنبه تا پنجشنبه هر شب ساعت 23 مستند حیات‌وحش که به‌گفته مینایی پرمخاطب‌ترین برنامه شبکه است، جمعه‌ها ساعت 16 باکس سینما مستند را پخش می‌کند. سینما مستند یعنی مستندهایی که زمانشان بیش‌تر از 60 دقیقه است. او یک به یک زمان پخش مستندهایی که بر حسب محتوا در دسته‌بندی برنامه‌ها قرار گرفته‌اند را معرفی می‌کند و می‌گوید: برخی از بخش‌های این کنداکتور از نظر جذب مخاطب در میان دیگر شبکه‌ها کم‌نظیر است. مثلاً بیش‌ترین مخاطبان گونه علمی- آموزشی متعلق به شبکه مستند است. در گروه تأمین برنامه و پخش شبکه مستند بنا به گفته مینایی هر هفته یک‌بار جلسات بازبینی برای انتخاب بهترین مستندها برای پخش برگزار می‌شود. در این جلسات گروهی از جوانان تحصیل‌کرده، خوش‌ذوق و حرفه‌ای به‌صورت منظم، هر مستندی که در طول هفته از طرق مختلف رصد کرده‌اند را در این‌ جلسه مطرح می‌کنند و اگر مستندی در این نشست انتخاب شد، آن را برای خرید حق پخش به اداره‌کل تأمین برنامه خارجی و رسانه بین‌الملل سیما معرفی می‌کنند.

مینایی و همکارانش مناسبت‌های ماه را استخراج می‌کنند تا براساس آن متناسب با هر مناسبت مستندها را روی آنتن ببرند.

چارچوب‌های پخش مستند در این شبکه متناسب با ساختار مستند و لزوم بیان واقعیت و پرداختن عمیق به موضوعات دیده شده‌است، چراکه ذات مستند ایجاب می‌کند واقعیت بی‌پرده و شفاف نقل شود. کیفیت برنامه‌ها از مهم‌ترین عواملی است که در پخش شبکه مستند به آن توجه می‌شود و چون پخش شبکه کاملاً  HDاست باید تمام مستندها در این فرمت باشند تا کیفیتشان در پخش پایین نیاید.

تأمین برنامه شبکه مستند به‌گفته مینایی، همکاری خوبی با مراکز استان‌ها دارد و بهترین تولیدات مستند آن‌ها را از شنبه تا چهارشنبه هر روز ساعت 19 روی آنتن می‌برد. مستندهای دیگر مستندسازان کشور نیز از کنداکتور پخش شبکه سهم دارند و می‌توان ادعا کرد هر مستندی که در کشور با رعایت استانداردهای تلویزیون ساخته ‌شود، از شبکه مستند پخش می‌شود.

مدیر تأمین برنامه و پخش شبکه مستند می‌گوید: نظم کنداکتور پخش و تأکید شبکه بر رعایت زمانبندی برنامه‌ها به‌همراه سلیقه در چینش محتوایی‌‌شان در جذب مخاطب شبکه و رضایت مخاطبان بسیار مؤثر بوده‌است. واحد ساخت تیزر و اعلام برنامه‌های پخش شبکه مستند نیز تلاش می‌کند ضمن اعلام روال برنامه‌ها، گزیده‌ای از جذاب‌ترین بخش برنامه‌ها را برای ترغیب مخاطبان به تماشا تهیه و پخش کند.

مینایی تأکید می‌کند: کنداکور پخش شبکه مستند سبد متنوعی از موضوعات و گونه‌های مستند است که می‌تواند با رنگ‌آمیزی جذاب، مخاطبان مستند را راضی نگهدارد. او همچنین از همکاری این شبکه با دیگر نهادهای ذی‌ربط در زمینه تولید مستند نظیر مرکز گسترش سینمای تجربی، حوزه هنری و سازمان هنری اوج و... یاد می‌کند که هم به‌صورت تولیدات مشترک و هم با امضای تفاهم‌نامه برای پخش آثارشان با شبکه همکاری دارند. مینایی می‌گوید: شبکه مستند سیما به‌عنوان مرجع جمع‌آوری مستندهای تولید شده در کشور شناخته شده‌است. او از آرشیو غنی سازمان که گنجینه‌ای از آثار مستندسازان کشور را از گذشته تاکنون در خود جای داده، به‌عنوان ظرفیتی جدی یاد می‌کند و می‌گوید: منابع آرشیوی با ارزشی از مستندهای ساخته شده دهه‌های 30، 40، 50 و پس از انقلاب در آرشیو موجود است که پس از تبدیل منابع و آماده‌سازی مجدد از شبکه مستند پخش می‌شوند. ساعت 21 چهارشنبه‌ها به پخش این مستند‌ها اختصاص یافته‌است.